NGUYỄN LỆ UYÊNNGUYỄN LỆ UYÊN
Nhà thơ Lê Văn Trung
Ngày trước, nhiều người kêu lên "thơ Lê Văn Trung hiền, mượt mà". Tôi cũng đọc thơ anh, phần lớn trên Bách Khoa nhưng chưa khi nào tìm được chất hiền, mượt mà trong đó, ngược lại, ẩn dấu đằng sau là những u uất bất tận, nhũng u uất nhuốm mầm, những u uất tròn bóng, những cảm hoài về quá khứ xa xôi, và tâm cảm dằn xé đến nát lòng. Thơ anh như kẻ cô đơn trong tận cùng nỗi đau, như con thú hoang trong cánh rừng già không bóng thú, muôn năm là kẻ lữ hành cô độc trong cõi nhân sinh, trong chốn tình yêu không lối thoát, luôn là những tìm kiếm trên những con đường đi hoài không đến, phía trước là là mây bụi mịt mờ xa, thấp thoáng phận người heo hắt!
Hơn nửa đời người, anh gom những bài thơ cũ mới trong suốt cuộc hành trình cô đơn để in thành tập. 62 bài thơ trong Cát bụi phận người (*) mỏng và gập ghềnh như cuộc đời anh có nhiều đoạn gãy khúc, xương xẩu từ căn hầm kín, từ những vòng xích, từ những tra vấn bổ xuống đòi như cơn lốc xoáy, khiến ngôn ngữ thơ, mỗi khi đọc, vang lên những tiếng nấc thầm.
Anh cũng như nhiều người viết văn, làm thơ khác... luôn ngẩn ngơ tự hỏi "mình là ai", kiểu lật tung não cốt con người của các triết gia: Họ luôn tra hỏi chính mình, cái cách tra hỏi của Mounier, Camus, của Sartre, cái cách mà hầu hết trí thức miền Nam thời bấy giờ luôn tự vấn, tra khảo bản thân trước những nhiễu nhương cuộc sống.
Nói theo cách nói của Alain Robbe Grillet thì chức năng của nghệ thuật là mang đến cho thế giới những tra vấn và trả lời. Đó cũng chính là chức năng của những người viết văn làm thơ. Và trong suốt cuộc hành trình dằng dặc "tra khảo" đó, Lê Văn Trung đã nhận ra Hắn là ai?
Hắn là ai mà đau đáu một đời thơ
Dù em nhẫn tâm quên mất nẻo về
Hắn vẫn đứng nhìn dòng sông nước chảy
Giọt nước mắt rơi buồn em có thấy
Ta bỗng đau lòng nhận ra hắn là ai.
Chân dung hắn được vẽ ra liên tục: Hắn ngồi giũa đất trời cười ứa lệ; hắn xác xơ cùng số phận, hắn muộn phiền trăn trở mấy mươi năm; hắn héo khô xơ xác đời tằm; hắn quanh quẩn trong nhũng vòng tìm kiếm; hắn băng qua sa mạc cuộc đời mình v.v. và v.v. Chân dung hắn hơi kỳ khôi, nhung coi lại, trên đời này cũng lắm kẻ kỳ khôi đồng hành với hắn, bởi hắn luôn cứ đuổi theo những điều không thật, nhũng cái thế gian cho là trật lất. Điều không thật để thế gian cho là trật lất kia chính là cái Đẹp mà chúng ta mãi kiếm tìm. Nó là hệ luỵ văn chương, hết thế hệ văn chương này qua thế hệ khác, mà chưa ai tìm ra nó hay tự hài lòng khi mới chỉ tìm thấy một phần từ những cảm nghiệm nhân sinh?
Nhưng đó cũng chỉ là cách nói hơi quá, kiểu nói tròn chữ tròn câu; chứ hình như, và thật ra là hắn tự hành xác mình khi một bên kia là Em như một cuộc trốn tìm, để cuối cùng hắn luôn nhận phần thua thiệt, may mà anh chưa thốt lên những lời chua chát, cay đắng như Nguyễn Tất Nhiên: "Nghe nói em vừa thi rớt Luật/ Môi trâm anh tàn héo nụ xa vời/ Mắt công nương thầm khép mộng chân trời/ Xin tội nghiệp lần đầu em thất vọng!/ (Dù sự thật cũng đáng đời em lắm/ Rớt đi Duyên rớt để thương người!) Ta - thằng ôm hận Tú Tài đôi/ Không biết tìm ai mà kể lể? (Duyên tình con gái Bắc).
Một bên, Em của Nguyễn Tất Nhiên có hình hài, có tên tuổi, địa chỉ, kiêu sa... Còn với Lê Văn Trung, Em là mẫu số chung của chàng thi sĩ nòi tình. Em khuất dạng biến lấp đâu đó. Em ở chân mây. Em ở cuối ghềnh. Em sau luỹ tre làng. Em xênh xang đường phố. Người tình thương nhớ trong mất mát không với chụp được của anh đưa đẩy qua lời thơ như những lời cam chịu được phô bày. Phơi bày để vơi đi nỗi buồn, u uất về mối tình lỡ, tình si?
Tôi tìm em đứt mòn hơi
Hai mươi năm dấu chân người mờ phai
Tìm em suốt cuộc tình dài
(...) còn gì sau cuộc phù vân
Lệ tình em ướt đẫm phần mộ tôi
(Phương trời hiu quạnh)
Từ nhận biết Hắn đến mãi mê tìm Em, loay hoay trong vòng xoay không lối ra cuối cùng chính là thân phận làm người:
Hắn đúng giữa một vòng tròn tưởng tượng
Bước chân ra sợ hụt giữa vô cùng
Hắn chăm chút ươm trồng mầm ảo vọng
Có điều gì hiện hữu giữa hư không
(Cát bụi phận người 1)
Những Em kia hoá ra chỉ là cái cớ cho cuộc kiếm tìm phận Tôi. Cái Tôi của anh nhọc nhằn giữa cuộc phù sinh là những tràng dài dấu hỏi. Hết hỏi chính mình đến hỏi đời, hỏi mãi những câu hỏi bẹp nát trí não:
Hai mươi năm mẹ chờ ai
Chiều nay mưa ướt vườn xưa mẹ già
(Mẹ chờ hai mươi năm)
Này ta hỡi tên lính già thất trận
Súng gươm đâu tơi tả cả hồn người?
(Say tỉnh cùng em)
Đi hoài, đi mãi, chạy lung tung, để cuối cùng hắn bắt gặp chính Hắn:
Tôi gặp hắn trong khu nhà vĩnh biệt
Đôi mắt trừng nhìn tận máu xương khô
Hắn không thể tin vào ngày sau hết
Sẽ thoát đi cho khỏi kiếp con người
(Cát bụi phận người 2)
Chấm hết Hắn. Chấm hết Em. Chấm hết thân phận con người.
Và cũng chấm hết mấy dòng ngắn ngủi với thơ Lê Văn Trung.
(*) Lê Văn Trung - Cát bụi phận người, nxb Văn Nghệ, SG 12.2006.
