20-1-2023 | VĂN HỌC

Đọc The Boat của Nam Lê

  ĐÀO TRUNG ĐẠO

The Boat, tập truyện ngắn đầu tay của anh đã được dịch sang 15 thứ tiếng, đoạt 11 giải thưởng văn học, trong đó có giải Dylan Thomas, một giải văn chương nổi tiếng ở Anh.

      Nhà văn Nam Lê

Nam Lê tên thực là Lê Hữu Phúc Nam, một nhà văn Việt Nam trẻ tuổi. Con Thuyền của Nam Lê do nhà xuất bản Knof ở Mỹ ấn hành đã được giới điểm sách đón nhận nồng nhiệt. Tiêu biểu là người điểm sách nổi tiếng “khó tính” của tờ The New York Times là Michiko Kakutani cũng đã có một bài giới thiệu sách đầy thiện cảm.

Lê Nam sinh năm 1979, cùng gia đình vượt biển tỵ nạn năm anh mới 3 tháng tuổi. Cha anh, một sĩ quan Việt Nam Cộng Hòa, sau khi ở tù cải tạo đã đem gia đình vượt biển đến Pulau Bidong, Malaysia và sau đó gia đình anh được định cư ở Melbourne, Úc Châu. Nam Lê tốt nghiệp luật sư, đi làm một thời gian nhưng sau đó bỏ nghề luật, sang Mỹ theo học lớp viết văn nổi tiếng Iowa Writer’s Workshop, tốt nghiệp và được học bổng Grace Paley Endowed Fellowship để hoàn tất việc học tại Trung Tâm Nghệ Thuật ở Provinetown, bang Massachusetts và tại Phillips Exeter Academy ở New Hampshire. Anh có truyện ngắn đăng trên những tạp chí văn chương thế giá như Conjunctions, Zoetrope, A Public Space, One Story, Best New American Voices, Best Australian Stories, Tuyển Tập Pushcart…và được trao những giải văn chương như giải Pushcart Award, Michener-Corpernicus Society Award. Nam Lê từng là chủ biên mảng tiểu thuyết của Harvard Review.

Trong một bài phỏng vấn, khi được hỏi về “quê nhà” anh đã trả lời: ”Nước Úc là nhà. Mối quan hệ của tôi với Việt Nam khá phức tạp. Tôi sinh ra ở đó. Tôi đã về thăm Việt Nam ba lần. Tiếng Việt là ngôn ngữ chính của tôi. Tôi cảm thấy ràng buộc sâu xa với di sản gia đình. Có thể Úc là nhà và có thể Việt Nam là quê hương của tôi. Nhưng tôi vẫn còn đang khám phá, trên trang viết cũng như ngoài đời sống, xem quê nhà có nghĩa là gì.” Trong sách cũng như ngoài đời cho thấy Nam Lê không những viết Anh văn giỏi mà còn thông thạo tiếng Việt.

Con Thuyền, 272 trang, gồm cả thảy bảy truyện ngắn, lượng chữ trong mỗi truyện dàn trải có tính toán cân nhắc. Cảm tưởng sau cùng của người đọc nói chung là tác giả đã không làm người đọc rơi vào sự đơn điệu về đề tài, cảnh thổ, nhân vật khi đi từ truyện này sang truyện kế tiếp. Hơn thế nữa anh đã tạo được một “giọng điệu” văn chương rất riêng biệt độc đáo bộc lộ tỉnh lạnh sự đớn đau cũng như hạnh phúc của con người sống trong thế giới hôm nay. Mạch văn và ý hướng này là sợi dây xuyên suốt nối kết các truyện với nhau một cách tài tình.

Với những người đọc tinh tế, biết đánh giá văn chương như Michiko Kakutani thì truyên mở đầu tựa đề “Tình Yêu và Danh Dự và Lòng Thương Xót và Lòng Kiêu Hãnh và Lòng Trắc Ẩn và Sự Hy Sinh” là truyện hay nhất trong tập. Hơn thế nữa, theo chúng tôi nghĩ, truyện này là một “công án văn chương” cho toàn tập, và có thể cho cả đời văn của Nam Lê. Khá đông người đọc truyện này có thể vì bị ám ảnh bởi những chi tiết tiểu sử của tác giả nên cho rằng truyện có tính cách tự sự. Thật ra không phải vậy. Tuy nhân vật chính trong truyện cũng tên là Nam, trước cũng là luật sư ở Úc, cũng hiện đang theo học lớp sáng tác của đại học Iowa, cũng có một người cha nghiêm khắc sắt đá vì đã trải qua cuộc sống tù đầy trong trại cải tạo, và ông đã sống trải kinh nghiệm cuộc thảm sát hãi hùng ở Mỹ Lai. Thế nhưng Nam Lê đã dùng những chất liệu đó để nói về chủ đề chính: là một nhà văn gốc Á châu (Việt Nam) anh không giới hạn mình trong việc chỉ viết về Á Châu, về Việt Nam, và anh đã thực hiện điều này trong suốt tập truyện.

Sự thành công của một nhà văn trẻ Việt Nam ở Mỹ chỉ ra mấy sự việc đáng suy nghĩ, nhất là đối với giới sinh hoạt văn học. Thứ nhất, văn chương đã là toàn cầu, ngôn ngữ sử dụng chỉ là một phương tiện, phong cách và tài năng mới là điều chính yếu. Nam Lê dường như đã vươn tới cõi viết của tiểu thuyết khi đã vượt qua lộ trình đi từ cái

Tôi để xóa bỏ, vượt qua đến cái Không Tôi. Và nhà văn, sau khi đã sống chết với nhân vật, cũng đã hóa thân thành kẻ khác. Thứ nhì, thế hệ trẻ Việt Nam không những đã “vượt biên” địa lý, sau khi đã rời bỏ quê nhà đầy bóng tối để bước ra thế giới, họ đã làm một cuộc vượt biên thứ nhì: vượt biên ngôn ngữ và trí tuệ. Thứ ba, chúng ta rất cần lắng nghe tiếng nói của thế hệ trẻ bàn về những vấn đề tạo nên hình dáng bản ngã của họ, chẳng hạn như cuộc chiến tranh khốc liệt và những hậu quả không thể xóa bỏ đối với dân tộc trong đó có cha mẹ đã phải trải qua. Họ nói với chúng ta đồng thời cũng là nói với thế giới. Diễn ngôn nhân văn của họ có sức mạnh triệt hủy, đẩy vào bóng tối những diễn ngôn chính trị, ý thức hệ muốn chủ trì lịch sử đã dai dẳng độc thoại trong hơn ba mươi năm nay.

Truyện mở đầu Tình Yêu và Danh Dự…là truyện ngắn nhất (26 trang) trong tập sách nhưng lại là truyện chính yếu nhất. Nhân vật tự sự chính trong truyện là Nam, sinh viên ngành viết văn ở Iowa sắp mãn khóa. Vào đúng lúc Nam đang khẩn cấp vật lộn để hoàn tất bài nộp cuối quý thì cha anh từ Úc sang thăm sau hơn ba năm xa cách. Nam là một nhà văn đang trong tình trạng bế tắc, viết không được. Nhất là bế tắc đề tài. Thầy và bạn của Nam không hiểu tại sao anh không chịu viết về Việt Nam. Ông thầy lớp viết văn bảo Nam “Văn chương dân thiểu số bây giờ ăn khách lắm” “Và còn quan trọng nũa chứ.” Một người bạn Nam bảo anh ta: “Tôi biết khi tôi nói thế này thì hóa ra tôi là người thật tệ quá, nhưng đó cũng là lý do vì sao tôi không quan tâm tới văn của anh, Nam ạ. Bởi anh có thể cứ viết về thuyền nhân Việt Nam hoài hoài…nhưng thay vì làm vậy, anh lại chọn viết về những con quỷ hút máu đồng tính nữ và những tên sát nhân gốc Colombia và về những đứa trẻ mồ côi ở Hiroshima – và cả về những họa sĩ ở New York bị bệnh trĩ nữa.” Ngoài ra anh cũng còn rất khó chịu vì những lời dè bỉu của giới viết lách Mỹ đối với những nhà văn Á Châu khi họ cho rằng nhà văn Á Châu viết câu văn trần trụi vì vốn liếng từ ngữ nghèo nàn, sáng tác theo thị hiếu thị trường muốn tìm đọc hoa thơm cỏ lạ, muốn biết về các món ăn v.v…

Vậy Nam sẽ viết về chủ đề gì? Một cách trực tiếp, tác giả bày ra trước mắt người đọc lời giải đáp công án văn chương: viết về chính hành động viết. Trong truyện Lê Nam cũng còn cho người đọc cảm nhận sâu sắc được tình cha con, quan niệm của anh về lịch sử, về cái quá khứ thông hận của cha anh. Đến thăm con, người cha hiện ra như một bóng lớn lặng lẽ, như một quá khứ đè nặng trên vai tuổi thơ cũng như cuộc sống hôm nay của Nam. Sự có mặt của người cha đẩy anh trở lại tuổi thơ khó khăn, quá khứ của ông được kể (rất vắn tắt với vợ con trong gia đình nhưng lại đầy cảm xúc trong bữa nhậu với bạn bè cũ) ở những hoàn cảnh và những thời điểm khác nhau cho ta cảm giác sự thực đong đưa. Lê Nam đã dùng cuộc họp mặt cha con làm đề tài cho bài văn cuối khóa. Linda bạn gái của Nam sau khi đọc tỏ ra không hiểu anh muốn nói gì nhưng kết luận Nam viết truyện này để bênh vực cha anh, một kẻ đã nói ra miệng “trong lòng cha chỉ có hận thù”. Lòng hận thù đó phát xuất từ vụ tàn sát Mỹ lai khi đó ông mới chỉ là một đức trẻ 14 tuổi phải chứng kiến mẹ ông bị giết chết, từ những ngày tối tăm đầm mình trong cuộc chiến tranh phi lý vì ông là một sĩ quan trong quân đội Miền Nam, vì những ngày địa ngục trong trại cải tạo. Sau cùng Nam đã thẳng thắn tuyên bố: Đây là cái tôi tin tưởng: Chúng tôi tha thứ bất kỳ sự hy sinh nào của cha mẹ chúng tôi, miễn sao sự hy sinh đó không được thực hiện nhân danh chúng tôi. Với cha tôi, không có một cái tên nào khác – chỉ có một tên tôi thôi, và ông đã đặt tên tôi theo tên cái quê nhà ông đã phải từ bỏ. Sự hy sinh của ông là ttrọn vẹn và nó đã thúc đẩy ông tới tất cả những gì đã xảy ra sau đó. Với tất cả, tôi là một kẻ chưa vẹn toàn.” (The Boat, p. 19-20). Đoạn văn này có thể hiểu rộng ra là: thế hệ cha chú đã có những hành động, nhất là đã tham dự vào cuộc chiến tranh đẫm máu, dù ở bên này hay ở bên kia chiến tuyến, và hậu quả của cuộc chiến tranh ấy còn đậm nét trên đời sống của những con người không những của thế hệ đó mà còn trên cả thế hệ kế tiếp. Nhưng thế hệ trẻ không tham dự vào cuộc chiến đó không thể tha thứ cho bất kỳ ai nói rằng họ đã hy sinh trong chiến tranh vì thế hệ tương lai (dân tộc, tổ quốc), nghĩa là nhân danh họ. Cha anh cũng đòi đọc cái truyện anh viết nhưng nói rằng anh đã có đôi chỗ sai lầm nhưng ông cũng làm lơ không muốn nói cho con biết dù được hỏi. Vì theo ông “đó là tiểu thuyết mà.” Đang là luật sư, cái danh phận anh làm cha kiêu hãnh, nay bỗng nhiên bỏ cái danh phận đó sau lưng để theo đuổi văn chương hẳn anh cũng biết làm như vậy có thể làm cha buồn lòng. Nhưng anh đã quyết. Có thể nói cái quyết định này là không thể khác.

Nghệ thuật viết truyện ngắn của Lê Nam là trình bày những con người của mọi chủng tộc khác nhau, từ những nền văn hóa khác nhau, ở những giai đoạn sinh tử của đời sống, đối diện với sự mất mát, với cái chết hay sự kinh hoàng, bị xô đẩy vào hoàn cảnh giới hạn cùng kiệt để sau cùng và trên hết thảy, nhận ra được bản ngã của mình và hiểu được mình muốn gì và tin vào điều gì.

Truyện kế tiếp “Cartagenia” là lời tự sự của một đứa con trai 14 tuổi làm tay sai cho một tên chúa trùm buôn bán ma túy người Colombia. Tác giả mô tả cuộc sống khốn khổ bế tắc của trẻ con ở những xứ chậm phát triển, con người sống trong tăm tối tai họa bất lường.

Trong truyện “Gặp Gỡ Elise” giọng kể hấp hối của một người cha họa sĩ già ở New York về cuộc đoàn tụ quá trễ muộn với người con gái của ông. Cô hiện là một nhạc sĩ trung hồ cầm nhưng ông chưa từng gặp mặt. Giờ đây ông không còn mấy thì giờ để gặp gỡ con vì cô sắp sửa phải đi trình diễn.

Truyện “Hiroshima” kể lại cuộc di tản trốn bom nguyên tử cùng lũ bạn học của một bé gái 13 tuổi đến ngôi chùa Shinto vài giờ trước khi bom rơi xuống thành phố.

“Teheran Gọi” kể lại truyện một phụ nữ Mỹ bị trầm cảm vì không thỏa mãn với nghề nghiệp của mình và vì cuộc tình đớn đau vừa trải qua, đi thăm một người bạn thân trúng ngay vào mùa lễ Hồi giáo. Việc người bạn gái của bà là kẻ đã chọn lựa con đường hoạt động chính trị như một người bất đồng chính kiến giúp bà tỉnh ngộ về bản thân và cuộc đời.

Truyện “Vịnh Halflead” thật cảm động với cuộc đời của Jamie một thiếu niên ham mê đá banh, nhà ở trông ra vịnh, cha đã về già và mẹ bịnh hoạn triền miên. Cha của Jamie cũng như bạn bè nó đều nghĩ rằng Jamie là một đứa trẻ thất bại, họ còn nghi là trước đây chính nó là kẻ đã giết một thằng con trai cả gan ngấp nghé đứa con gái nó yêu thương. Nhưng cuối cùng Jamie đã tìm thấy bản ngã của nó qua những biến cố dồn dập kết thúc một quãng đời niên thiếu.

Truyện cuối cùng “Con Thuyền” dùng làm tựa đề cho quyển sách kể lại chuyến vượt biên của người thiếu nữ tên Mai cùng với gần bốn trăm người vượt biển trên một con thuyền nhỏ bé đã phải trực diện với sự đói khát, kinh hoàng, bệnh tật, cái chết trong suốt 13 ngày. Trong khi niềm khát khao thuyền tới được đất liền là sự chờ đơi của mọi người, nhưng với Mai sự gặp gỡ tình người qua việc phụ giúp mẹ một đứa bé chăm sóc nó vì nó ngã bệnh, tình thương thơ ngây hồn nhiên nó dành cho cô cũng như niềm hy vọng của Mai rằng thằng bé sẽ qua khỏi mới là niềm hạnh phúc tuyệt vời. Dù rằng đứa bé đó đã không thoát khỏi cơn bệnh ngặt nghèo khi thuyền sắp vào đến đất liền và Mai đã cùng với mẹ nó phải quăng xác đứa bé xuống biển. Cái chết và niềm hy vọng đụng mặt vào giờ phút cuối cùng của một trang sách.

Qua hai truyện ở đầu và cuối sách, Lê Nam đã, gián tiếp ở truyện trên và trực tiếp ở truyện sau, cho thấy cuộc chiến tranh Việt Nam là một vết sẹo trên cơ thể cuộc sống hàng ngày của người Việt, ảnh hưởng của nó làm biến đổi số phận và bản ngã mỗi người, khua thức khuấy động trong cả những giấc mơ, và đó là một gánh nặng lịch sử mọi người phải mang nặng trên vai.

Đào Trung Đạo

diendantheky.net

Cùng Tác Giả:

- Đọc The Book Of Salt của Monique Trương Đào Trung Đạo Điểm sách

- Đọc Tiếng Nói của Linda Lê Đào Trung Đạo Điểm sách

- Đọc The Boat của Nam Lê Đào Trung Đạo Điểm sách