12-3-2025 | VĂN HỌC

Lời Bạt Thơ Duyên Lê Chiều Giang Nguyễn Thị Khánh Minh

  ĐỖ HỒNG NGỌC

    Duyên, Đinh Cường vẽ

DUYÊN

nỗi lá vàng cuối thu

Duyên không chỉ làm thơ. duyên vẽ. duyên chụp hình. duyên làm những bookmark thiệt dễ thương để gởi bạn bè, nhắc nhớ mỗi khi lật từng trang sách, vì ngoài kia…

bên khung cửa

lặng nhìn chiếc lá vàng. rơi

một mình…

The Last Leaf

O’Henry,

Cho nên đọc thơ duyên cứ nghe “Chân đi nằng nặng hoang mang… Ta nghe tịch lặng rơi nhanh. Dưới khe im lìm” (TCS)

chợt. hiểu ra rằng

mầu đỏ, vàng kia tự bao giờ… đã

ngấm. ngập

trái tim ta.

Phải, hình như những chiếc lá vàng kia vẫn luôn xào xạc, vẫn luôn thổn thức dưới trăng mờ của con nai vàng ngơ ngác tự thuở nào kia.

và khi trăng mờ, trên núi xa…

có lá vàng. lìa cành vội vã…

có mùa Thu, lành lạnh. gió thu, sang

Cô bé đi vớt mặt trời của Nguyễn Xuân Thiệp không về nữa… nhưng Zhivago thì vẫn về lại mái nhà xưa

Zhivago trên cánh đồng tuyết trắng

tản cư về. về lại, mái nhà xưa

nơi. thi sĩ kể thơ. tình mê đắm

vẫn lạc loài, hình bóng Lara…

Ơi Lara. Rồi Lara hỏi Zhivago:

lá đỏ. lá vàng… đẹp ngỡ ngàng

mỗi độ sang Thu

lá vàng ơi. dặm đường xa. có mỏi

Zhivago còn biết trả lời sao?

Tôi một lần kia đi giữa Boston với cả một mùa thu, trọn một mùa thu. Nhớ Xuân Diệu với “Lá không vàng, lá không rụng, lá lại thêm xanh, ấy là mùa thu đã về, mùa thu mới về, yểu điệu thục nữ…”. Thực ra, lá như ráng níu lại chút xanh, và vì níu lại nên có vẻ chặt hơn, xanh hơn lên mà thôi. Bởi vì rất nhanh, lá bỗng vàng rượm, vàng rực, vàng tía, vàng buốt… và bầu trời rộng ra, thênh thang, yểu điệu kỳ cục. Mới mấy ngày thôi mà cây cứ tô dần tô dần cái màu vàng buốt, óng ả, rực rỡ chen lẫn với xanh đậm, xanh lợt mong manh đó… và sáng hôm sau, rơi từng lá từng lá tràn ngập các lối đi.

Bỗng nhớ Em không nghe mùa thu của Lưu Trọng Lư. Rõ ràng thu không phải để dòm, để ngó, để ngắm, để nghía… mà chỉ có thể để nghe. Mà cũng không phải để nghe tiếng, dù là tiếng lá rụng mà để nghe mùa. Cái tiếng mùa đi, mùa về, cái tiếng đời của mỗi chúng ta. Nó ở trong không gian dằng dặc, đùng đục thênh thang kia, và ở cả trong thời gian hun hút, héo hon rơi rụng nọ.

Tôi bước đi từng bước nhẹ dưới những vòm cây và nghe cho hết tiếng thu về. Dưới chân tôi từng lớp lá rụng, bước chân bỗng như hẫng đi và tôi chợt ngơ ngác như chú nai vàng “xuống rừng nẻo thuộc nhìn thu mới về” (Huy Cận) đó vậy.

Lạ, ở Mỹ người ta không gọi Autumn – mùa Thu, mà gọi Fall – mùa Rụng, bởi vì chỉ có lúc lá rụng bời bời như vậy người ta mới thấy hết được nỗi vui mừng, nỗi xót xa, nỗi buốt nhớ… không rõ vì đâu. Và vì Fall, mà người ta dễ “fall in love” có phải? (Nghe tiếng thu giữa Boston, ĐHN, 1993).

ngày cuối Thu buồn tênh…

vầng trăng chưa tỏ

bóng những chiếc lá

thoi thóp trong đêm

sẽ vùi chôn theo…

mùa Thu chết! ^*

Đọc thơ duyên không chỉ thấy nỗi buồn dằng dặc bởi thu phai mà còn thấy lòng mình như rộng mở, như những chiếc lá thu ngập thềm nhà, đẫm ướt mưa đêm mà còn biết chất chồng lên nhau cố giữ hơi ấm cho nhau…

trở về. sân nhà ngập lá

phủ kín lối đi… cây ginkgo vườn sau trơ cành. gầy guộc

sót lại. vài chiếc lá trơ vơ

thềm lá vàng

chất chồng lên nhau, chen mầu nâu, đỏ

đẫm ướt dưới mưa đêm

cố giữ hơi ấm cho nhau…

ngày tàn thu

Tôi chắc, một hôm thu kia, thế nào một chiếc lá vàng sẽ lắt lay trong gió nhẹ, mênh mang và vĩnh cửu, chiếc lá vàng được vẽ bởi duyên chớ không phải bởi O’ Henry, phải không duyên?

LÊ CHIỀU GIANG

trên sông khói sóng… ^(*)

Thơ Lê Chiều Giang không phải thơ. Nó là tiếng thét, là tiếng thở dài não nuột. Đọc Lê Chiều Giang thấy một người thơ, sống như thơ, thở như thơ, sáng trưa chiều tối, từ trong tranh bước ra, ngồi đó, ngó quanh, không thấy ai, lại bước vào trong tranh.

Chợt nghe xa xăm như có ngàn tiếng gọi.

Gió âm u, gió lồng lộng rừng khuya…

Lê Chiều Giang vẫn cứ lẽo đẽo tìm theo những rêu phong của ngày tháng cũ, nhiều lúc muốn xổ lồng bay xa mà vẫn ngập ngừng e sợ…

Cánh cửa

Sầm. Đóng lại

Chìa khóa? Quăng lên trời.

Ta.

Bước chân phiêu bạt

Tay không,

bày cuộc chơi.

Rồi hét lên tôi cứ lẳng lơ, tôi rất lẳng lơ viết những chữ mông lung, vật vờ như gió… sáng trưa chiều tối

Vẫn có một bờ vực không thể vượt qua, cho dù cứ lẳng lơ, rất lẳng lơ như thế! Để rồi

Đứng mãi trong tranh

Đóng vai:

Góa phụ

Sáng nay ta

Ra với mặt trời

Như kẻ xa xôi về lại trái đất…

nhìn quanh quất, vội vã bước trở lại trong tranh để:

… Diễn tiếp

Hỡi thế gian

Ta.

Bỏ cuộc chơi.

(Đầu hàng).

Trong tranh, Lê Chiều Giang có lúc như ngựa chứng, tóc bờm tung bay phi nước đại, cổ vươn cao ngoằng hí vang, dưới bóng trăng huyền hoặc lẫn bóng tối u mê giữa ngàn lá biếc. Sự cách điệu không hài hòa làm cho gương mặt có sắc sáng như trăng, lại thêm chút bóng tối của u mê. “Mắt tôi xếch và sắc như kiếm dao, bướng bỉnh đầy ngạo mạn, điểm thêm với miệng cười khinh bạc”.

“Chút khinh bạc, không biết bao lần đã nương bên tôi, đứng thẳng cùng tôi giữa đất trời, bên một dòng đời vô cùng nghiệt ngã…” (Lê Chiều Giang).

Giờ thì tôi hiểu có một hôm nào, Lê Chiều Giang đã gởi tặng Đỗ Nghê bài thơ Thiền giả: Ta đảo điên. Ta bất chấp. Ta bới tung…Ta quăng kiếm. Ta bẻ gươm. Ta nằm im. Ta giả chết… Toàn là hư chiêu hết đó thôi nhe! Đừng vội tưởng thiệt.

Chợt nghe xa xăm như có ngàn tiếng gọi

Gió âm u, gió lồng lộng rừng khuya

Bay trên cao mà nhớ

Bước chân đi…

Sấp ngửa lưng trời. Ta

Tĩnh tâm

Ta. Thiền định

Thì ra, đã là Sa Di Ni… từ lúc nào không biết. Cứ tưởng ngổ ngáo, ngang tàng, chọc trời khuấy nước… ai ngờ vẫn đắm chìm trong một cõi vời vợi, xa xăm…

Thiền Giả

Như đệ tử Kim Dung. Múa

trên đầu kiếm sắc

Ta đảo điên.

Ta bất chấp. Ta

Bới tung… Chẳng hiểu ra

đời.

Đã rất bao dung

Rất nương nhẹ

Để ta còn sống sót

Khi thất bại

Ta biết vờ đợi chết

Giả nằm im. Nghe

trái đất ngả nghiêng

Quá thấm đòn

Ta quăng kiếm

Ta bẻ gươm

Cũng biết thân. Ta ngồi im

Góc tối

Chợt nghe xa xăm như có ngàn tiếng gọi

Gió âm u, gió lồng lộng rừng khuya

Bay trên cao mà nhớ

Bước chân đi…

Sấp ngửa lưng trời. Ta

Tĩnh tâm

Ta. Thiền định

Cứ tưởng ngang tàng bướng bỉnh, “giang hồ mê chơi quên quê hương”, ai dè mới nghe tiếng cơm sôi đã nhớ nhà, đã thút thít. Phải chi có một ông Bụt hiện ra hỏi: Sao con khóc?

Ta như đêm mịt mù

Giữa trùng trùng duyên khởi.

Quanh một vòng trái đất

Thèm trở lại chốn xưa

Ngồi bên hè phố cũ

Tỉ tê. Khóc. Nhớ nhà.

Thì ra là một nỗi oan. Không ai thấu hiểu.

Buồn ngang xương. Để

Thất thoát niềm vui

Tìm nghĩa lý trong điều

Không ai hiểu. (Vỡ nợ)

Có những nỗi oan

Tính viết lời chống đỡ

Mà mực khô, mà

Ý cạn. Tay run. (Tịnh khẩu)

Mổ trái tim xem:

Không gì trong đó

Mở đôi bàn tay:

Những thứ chẳng còn. (Lâm chung)

Đọc Lê Chiều Giang mà thương hơn cho một nhan sắc, một tính cách, một người sống với cõi đầy thơ… Để có những buổi “chiều buông trên dòng sông cuốn mau…”

Để rồi, nhận ra cõi vô lượng tâm:

“Bể sầu không nhiều, nhưng cũng đủ yêu…”

(Chiều về trên sông, Phạm Duy)

(*) trên sông khói sóng cho buồn lòng ai…(Tản Đà, dịch Hoàng Hạc Lâu).

NGUYỄN THỊ KHÁNH MINH

thơ rắc bùa hương

Khi viết xong bài thơ

Đôi khi. Tôi khóc

Có phải vì lời đã nói về nước mắt

Trong lòng đêm ma mị

Khi viết xong bài thơ

Tôi thường hay xóa

Dường như tôi sợ bóng tôi

Giãy chết giữa những con chữ đói

Khi chấm hết bài thơ

Tôi hụt hẫng. Như chưa thể xong lời

Là bởi, bài thơ tưởng “hoàn tất” kia vẫn giữ mong manh những con chữ đói, giữ những từ đợi chờ, nên thi sĩ chẳng bao giờ hoàn tất nổi một bài thơ.

Sau một vụ mùa

Tôi chỉ đem về được đôi ba hạt lúa chín

Chút mầu vàng của nó lấp lánh trên tay

Bài thơ hoàn tất. Là một điểm hẹn quyến rũ

Nhưng phút mong manh giữa những từ

Là lúc đóa hoa đang nở.

Đang tỏa hương

Tôi có gì đâu phải vội

Cho nên “Nếu có tìm tôi xin hát bằng nhịp tim bổng trầm lời tình tự…”

Hãy nghe thi sĩ nói những lời tình tự bằng lời ma mị, bằng thứ bùa mê, thuốc lú với những con chữ đói như thế nào

Tình Yêu

Trong nét vẽ dịu dàng của vòng ôm

Tôi chiếc lá cong

Âm thanh mềm một vũ khúc

Quyến rũ mầu đêm phủ

Tôi bờ đất ấm

Nghe từng hạt cát hòa âm

Âm thanh đi tới

Âm thanh của hòa tan…

Nhưng tình yêu không chỉ là đôi lứa, là vòng ôm là vũ khúc là hoà âm, mà tình yêu còn là đồng lúa chín vàng, là con tầu chở chuyên hội ngộ, là tiếng cửa reo sum vầy, là bếp ấm báo tin no đủ… Là nỗi ước mơ một ngày nào đó trong cõi chiêm bao

… Tôi sẽ thắp ánh sáng của sao hôm không có nước mắt chiều phai, của sao mai hẹn về khung trời đang mở nắng. Tôi sẽ treo trước cửa sổ phòng người tiếng hót một loài chim sớm đánh thức ngày vui. Tôi sẽ kéo tấm rèm chở che một điều đang bắt đầu trong khép lại một ngày ơn phước, nếu có tìm tôi…

Tôi biết. Tôi sẽ được cất tiếng. Trong mùa thơ quyến dụ ấy với ngôn ngữ tình nhân. Ngôn ngữ tôi nghe một lần trong xứ sở chiêm bao. Khoảnh khắc giấc mơ tôi thực sống…

Cơn bão rớt sẽ đến rồi sẽ qua. Và, chỉ cần có thế: “me tôi ngồi may áo, bên cây đèn dầu hao, cha tôi ngồi xem báo, tôi nghe tiếng còi tàu… “ (Phạm Duy).

Phải rồi, chỉ có ở đó, người ta mới có thể … “có tiếng chim trao lòng tin cậy; có bờ vai nương tựa sớm hôm; có những ánh mắt sao trời thơ trẻ”; và đôi cánh bay lên những ước mơ đằm thắm ngọt ngào của người thi sĩ, luôn nhắc nhở mình “đừng như bóng mây tan”.

Phải rồi. Chỉ ở đó mới có tiếng reo vui Tat-bà-ha của Tâm kinh Bát nhã khi thấy biết “ngũ uẩn giai không/ độ nhất thiết khổ ách”. Bát nhã (Prajnã) là cái nhận thức có trước nhận thức, là cái trí tuệ có trước trí tuệ, không đếm đo, toan tính, nó vậy là nó vậy. Và chỉ ở đó, người ta mới thực sự hồn nhiên, thực sự reo vui: Tát-bà-ha!

Tiếng chim ríu rít mách tôi sự trong trẻo ban mai trao lòng tin cậy.

Bóng đêm mở nỗi sợ cho tôi tìm ra ánh sáng bờ vai nương tựa.

Những vì sao tặng tôi cách nhìn ngây thơ trong sáng. Gió cho tôi đôi cánh và đường bay mơ ước con người. Bóng mây tan nhắc tôi mỗi phút giây ở lại bên mình yêu dấu. Tiếng cười bé thơ cho tôi nghe reo vui lời tâm kinh bát nhã. (Khoảnh khắc giấc mơ)

Cảm xúc với tranh Những Con Chim Ngược Gió của Họa Sĩ Đinh Cường, Khánh Minh viết, những bùa hương: Vừa quay lại đã muôn trùng đá lạnh

Bảng pha mầu lấm lem ngày tháng bụi

Tiếng cọ ngày xưa thở ngoài khung tranh

Trời đóng lại. Một đường đêm thăm thẳm

Vừa quay lại đã muôn trùng đá lạnh

Và gió, một mùi hương nồng nặc bùa mê trên sợi tóc vai người

Bay đi. Bay đi.

Bay qua dải thiên hà buồn bã kia. Mà về.

Trên vai người sợi tóc thơm hương tinh tú.

Tôi nhóm lên một ngọn lửa

Gió thổi tắt đi

Tôi nhóm lên một ngọn lửa nữa

Gió lại thổi tắt đi

Khi tôi không còn hy vọng

Thì gió

Lại làm những que tàn kia bắt lửa…

Đừng quên, chính những bùi nhùi năm tháng kia, không mất đi đâu, chỉ ủ một mùi hương chờ đợi ngọn gió từ cõi xa kia bùng thổi. Cho nên người thơ viết: Nên tôi quý những điều tôi đã nhận/ Nên tôi tận lòng với những điều đang ở.

Còn có cách nào hơn là “mở con đường trú ngụ hơi thở tịch lặng” – Anapanasati- ở đó, hiện tại là sát-na mênh mông không ngằn mé. Và chỉ ở đó:

Trong sáng láng ấy tôi đã gặp nhà thơ Mặt Trời. Lồng lộng nắng phương đông, chắt chiu hết tinh khôi nhân ái rắc xuống cánh đồng thơ diễm ảo. Tôi thức giấc từ lời hát của một bông cỏ dại người ban tặng và mảnh vỡ trái tim tôi thành những hạt pha lê được nuôi sáng bằng lời thơ dâng hiến…

Và một khi đã thấy biết (tri kiến) như thế, khi đã reo vui như thế, thì người ta sống với yêu thương, sống trong yêu thương, sống vì yêu thương:

“Yêu thương nhé” “nói cùng lá cứ sống hết mình xanh”, “yêu thương ơi xin thức dậy cùng người…” “yêu thương ơi khoảnh khắc xum vầy đơn sơ thế xin một lần được cất cánh bay”.

Rồi tự dặn với lòng: “yêu thương ơi chút lòng riêng xin chắt chiu nghe… “Cho dẫu chiều rồi phai nắng…” (Yêu thương ơi)

Nếu có tìm tôi. Xin trông chờ mảnh sáng sao băng. Nếu có tìm tôi xin hát bằng nhịp tim bổng trầm lời tình tự… Nếu có tìm tôi. Xin theo dấu sáng đom đóm quyện hương bờ dậu quê nhà. (…). Cho tôi đôi cánh hoa bay về miền đồng lúa chín vàng. Ngôi làng không bận lòng gì hơn là sống bình yên. Có con tầu đi về chở chuyên hội ngộ. Mỗi tiếng cửa mở ra là một tiếng reo sum vầy. Mỗi bếp lửa là mỗi báo tin mùa màng no đủ. Nếu có tìm tôi…Trên bước gió mở ngàn khơi nơi cuối cùng là phương Đông ấm một mặt trời… (Khoảnh khắc giấc mơ).

Hoang mang thế nhưng rồi, như một nhà thơ từng viết: Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy! Khánh Minh thì “Tôi đi tìm những trang bản thảo, mảnh đất tị nạn bình yên của tôi. Nơi có trò chơi trốn tìm dưới ánh chớp những chùm sao đang va vào nhau vang dội. Âm thanh ẩn mật là chiếc chìa khóa cuối cùng tôi phải mở, cõi thách thức cảm xúc phục sinh.

Tôi nhặt được một trang bản thảo lem luốc đầy vết xóa và tôi nghe tiếng tim mình còn hồi hộp đập…” (Trong cơn bệnh).

Phải, “Còn hồi hộp đập” nghĩa là còn sẽ nhặt nhạnh thêm.

“Em hồn nhiên rồi em sẽ bình minh” thôi mà! Phải không?

Đỗ Hồng Ngọc

(Saigon, 30.10.2024)

Sách có bán trên BARNES & NOBLE

224 trang, bìa mềm, 5.5” x 8.5”, giá bán: US$20.00

Xin bấm vào đường dẫn sau:

Tho duyen le chieu giang nguyen thi khanh minh by Nguyen Thi Khanh Minh, Paperback | Barnes & Noble®

Đỗ Hồng Ngọc

Nguồn: diendantheky.net

Cùng Tác Giả:

- Lời Bạt Thơ Duyên Lê Chiều Giang Nguyễn Thị Khánh Minh Đỗ Hồng Ngọc Lời bạt

- Đọc thơ bạn thơ: “Sương khói trăm năm” của Võ Tấn Khanh Đỗ Hồng Ngọc Nhận định

- Ông Nguyễn Hiến Lê Và Tôi Đỗ Hồng Ngọc Hồi ức