22-8-2019 | VĂN HỌC

Trần Kiều Bạt qua vài câu thơ bắt gặp

  LƯƠNG THƯ TRUNG

   Nhà thơ Trần Kiêu Bạt
   (1948 - 2005)

Thơ Trần Kiêu Bạt dường như không nhiều, nếu người đọc nào muốn tìm đọc thơ ông, chắc cũng khó mà biết tìm ở đâu ra trong rừng sách vở ngày nay. Nhưng may sao, tôi lại được nhà văn Trần Hoài Thư gởi cho vài bài thơ của Trần Kiêu Bạt và sau khi đọc xong tôi xin ghi ra vài cảm nhận này.

Trước hết, thơ Trần Kiêu Bạt rất có hồn. Sở dĩ tôi nói vậy vì nhiều tác giả ngày nay làm thơ dường như không cần có hồn, mà cứ viết những chữ những câu khơi khơi như một người mộng du không cần biết mình muốn viết gì, nói gì, để rồi đuợc xếp vào loại thơ mới, hoặc thơ cách tân và gì gì nữa..., vân vân... và vân vân...

Trong một bài thơ Trần Kiêu Bạt làm vào tháng 2 năm 1975, “Đêm ở Gia Định Thành", tác giả đã nói lên được cái tâm cảm của người trai trẻ giữa thời loạn, dù nó không phải là một thứ kiếm cung ngang tàn oai phong ra giúp nước cứu đời nhưng tác giả can đảm tự nhận ra mình còn thua xa người xưa nhiều điều trong buổi loạn ly. Chính cái nét bộc trực đầy can đảm ấy của Thần Kiêu Bạt trong một đêm cận Tết Ất Mão, khi ngồi nghẫm nghĩ lại kiếp làm trai của mình và cuộc chinh chiến đang bừng bừng khói lửa, làm người đọc cảm được nỗi niềm của chinh nhân mà bồi hồi, cảm thông cho tuổi trẻ giữa buổi đất nước đang trong buổi nhiễu nhương. Và tác giả đã mang cái hồn của mình qua những ý thơ và len lén thấm nhập vào trái tim người đọc:

"Gác vắng đêm nay trời trở lạnh

Chiếu chăn không ấm được lòng trai

Đàn ai trong gió nghe buồn quá

Nghe tựa hồ như tiếng thở dài

bạn hiền muốn gọi không đành gọi

độc ẩm như người chiến quốc xưa

cờ đời dang dở đau nghìn kiếp

mộng lớn tan rồi chuyện gió mưa

người xưa sống giữa thời dâu bể

chí lớn hai tay muốn vá trời

hỡi ơi, ta cũng đời dâu bể

sao lòng những tưởng chuyện rong chơi”.

Với ý tưởng cuộc đời dù dâu bể nhưng “lòng những tưởng chuyện rong chơi” cũng là một nhân sinh quan mới của tác giả mà cũng là của nhiều chàng trai thời ly loạn những năm 1960-1970 ấy. Không phải vì họ không ý thức được trách nhiệm thanh niên thời loạn; trái lại họ còn mang trên vai nhiều gánh nặng hơn nhiều người khác kể cả cái chết trong lửa đạn chiến tranh mà họ là người đứng mủi chịu sào, Nhưng ở đây, Trần Kiêu Bạt có cái nghĩ suy rất thoáng về cuộc đời, để rồi một mình một bóng dưới trăng khuya mà nhận ra cái bất lực của mình giữa cảnh loạn ly này. Âu đó cũng là một ý tưởng không yếm thế chút nào, trái lại tự trách mình cũng chính là cách vào đời rất sôi nổi và hăng hái.

“tự do hề - ngày nay có khác

người xưa đất rộng dưới chân đi

ta nay hề đi không hết bước

quẩn quanh quanh quẩn một góc hề

người xưa hề, giận đi làm loạn

kiếm chém cho tan cái bất bằng ^(*)

ta nay hề, giận ngồi bó gối

ngó ngày ngó tháng ngó năm tan

cất giọng ngâm tràn câu khí khái

mềm môi không dứt, ý hoang mang

nghìn khuya rồi chỉ mình ta thức

đối ảnh đêm trường một bóng trăng”

(*) ý thơ cổ

(Đêm ở Gia đình thành

đêm cận Tết Ất Mão trên Nghinh Phong Các của Hà Thúc Sinh: 2/75)

Làm thơ muốn hay, thi sĩ phải rung cảm thật thì thơ mới hay. Muốn rung cảm thật, không thi sĩ nào mà không có tâm hồn lãng mạn. Lãng mạn trong tình yêu và cả trong cuộc sống. Bởi nguồn hứng khởi từ những câu thơ hay thường phát xuất từ những tình cảm của con người. Anh ưa lý luận, không cách gì anh làm thơ hay nổi. Đời sống vào thời nào cũng phải có mơ mộng và trong các thứ mơ mộng ấy, theo J, Guyau, “có thơ là tao nhã hơn hết” (Et parmi les rêves, le plus beau est la poésie). Đời sống không có mộng tưởng, đời sống sẽ khô cằn, làm thơ mà không ưa mộng tưởng, thơ sẽ chết khi chưa in lên trang giấy. Trong bài thơ “Phải người là mộng tình tôi”, Trần Kiều Bạt, không ra ngoài những mộng tưởng ấy:

“gặp người trong buổi tà dương

áo bay loáng thoáng mùi hương đã gần

giọng tôi thưa rất ngập ngừng

hỏi rằng có phải mùa xuân đang về

gặp người như thể cơn mê

xuống tôi hồn quạnh bốn bề tịch liêu

lẫn trong sắc chút yêu kiều

ngoài khoe dáng nữ trong chiều thanh tân

gặp người chẳng ngại làm thân

nhìn trong đôi mắt ngỡ gần từ lâu

hồn tôi lâu lắm còn sầu

có thương xin gởi chút màu nhớ nhau.”

(Phải người là mộng tình tôi)

“Có thương xin gởi chút màu nhớ nhau...”, quả là tuyệt diệu, nhất là nhóm chữ “chút màu nhớ nhau”, ít ai dùng nổi. Ở bài thơ khác, tác giả cũng dùng chữ “một chút gọi mời” rất dễ thương và trữ tình:

“dường như trong bóng chiều rơi

có bay một chút gọi mời từ lâu

chân vui những bước rạt rào

nhà em đã hiện dưới màu tà huy”

(Trên đường về nhà Đỗ Kim Hương)

Ở bài thơ “Người đi là chết cả hồn tôi”, Trần Kiều Bạt cũng dùng chữ “chút” rất điệu nghệ như vậy:

“gởi theo chút gió làm thương nhớ

người về đầu bãi cuối sông kia

vai nghiêng cho rớt vành trăng lạnh

là chết hồn tôi buổi cách chia”

(Người đi là chết cả hồn tôi)

Cái chất lãng mạn trong bốn câu thơ vừa trích là mở đầu cho bài thơ gồm năm đoạn man mác nỗi buồn khi người yêu chia xa. Cái lãng mạn đó nó làm cho những người trong cuộc buồn đã đành, mà nó còn làm ray rứt con tim người đọc nữa khi họ chợt nhớ về một lần nào lâu lắm rồi mình cũng chia tay cuộc tình để rồi “mỗi người này đã mỗi đời riêng”

“buồn cứ gượng vui mà muốn khóc

mỗi người nay đã mỗi đời riêng

còn đây, yêu dấu bao nhiêu đó

cũng đủ đời tôi đến lặng chìm

ra đi cầm chắc là tan hết

tháng ngày chất chứa tháng ngày đau

quanh đây hương phấn xưa nhiều lắm

mà thấy dường như đã nhạt màu

không đành như thể là vô vọng

lòng người đâu biết được buồn vui

tình yêu sót lại đời tôi đó

dẫu đến tàn hơi cũng ngậm ngùi

dẫu cho mai mốt hay hơn nữa

thuyền về xin đậu bến đò quen

hồn tôi áo trắng kia còn mới

là để chờ mang kích thước em.”

(Người đi là chết cả hồn tối)

Thêm một bài biệt ly nữa, miên man nỗi buồn rất dễ thương của thi sĩ:

"anh cũng muốn tình ta là nước sông

chảy phương nào cũng đổ bến đời nhau

để sớm hôm chia sẻ nỗi lòng đau

để ấm lạnh để giận hờn yêu dấu

anh cũng muốn chọn em làm bến đậu

xếp buồm xưa từ giã gió giang hồ

sáng cúc vàng hiên trước mấy câu thơ

chiều huệ trắng mái sau vài chung rượu

và cũng biết có em là có đủ

từ lòng riêng cho đến những tình chung

lúc biệt ly hay cả phút tương phùng

nỗi cay đắng hay trong niềm hoan lạc

nhưng số mệnh đã đem lòng tệ bạc

cho những điều xé nát cuộc tình sâu

chuyện tương lai phải được sống dài lâu

đâu là gió mà tới lui quanh quẩn

yêu nhau chị mà đôi hồn lận đận

những đắng cay phiền muộn của cuộc đời

anh biết em nước mắt đã trùng khơi

vây bũa hết những mộng vàng năm cũ

hãy hiểu giùm anh một lời cũng đủ

ước mơ xưa xin giữ lại trong lòng

hãy thả bừa như gió một cơn giông

để em có chút niềm vui mà sống.”

(Bài biệt ly thư 2)

Trần Kiêu Bạt còn có những vần thơ chan chứa nỗi niềm về một bóng hình người cũ qua những bài như “Ngày giã từ Cần Thơ”, “Mưa”, “Tình thầm”, “Lời buồn xuân”... nhưng có lẽ bài thơ ông viết về Mẹ, “Dáng mẹ hoàng hôn”, dù ngắn nhưng vô cùng cảm động:

“Khi về thấy trước hàng ba

Mẹ tôi hiu hắt ngồi pha nỗi sầu

Tấm lòng năm cũ còn đau

Nhìn qua mái tóc mẹ, màu phai đi

Con như tờ lịch còn ghi

Mấy năm lang bạt ra gì tương lai

Lần về như gió nào hay

Trong hoàng hôn chợt nghe vài tiếng chim.”

(Dáng mẹ hoàng hôn, ngày 18/9/1974)

Làm thơ viết văn, xưa nay, thật ra, không cần làm cho nhiều, miễn sao thơ văn ấy mang đến cho người đọc cái cảm khi đọc, cái hay khi thưởng lãm và muốn được vậy thơ văn phải có thần hồn. Thơ Trần Kiêu Bạt có được cái thần sắc ấy. Vả lại, đối với Trần Kiều Bạt, ngày nay và cả sau này, dù có bao nhiêu lời khen, hoặc tiếng chế, tất thảy đều vô nghĩa đối với ông, bởi lẽ ông không còn cần những lời khen chê ấy nữa. Thế nhưng, phải công bằng mà nhận ra rằng nếu ai muốn lược ghi về những người làm thơ viết văn nơi cái đất phù sa vùng sông nước Cửu Long mà không nhớ ghi tên nhà thơ Trần Kiêu Bạt quả là một thiếu sót lớn vô cùng!

Lấp Vò, ngày 19-02-2009

Lương Thư Trung

Nguồn: Thơ Từ Cõi Nhiễu Nhương, Tập I

Thư Ấn Quán 2010

Cùng Tác Giả:

- Đọc vài bài thơ của Đoàn Xuân Thu Lương Thư Trung Nhận định

- Vũ Thất - Đời Thủy Thủ 2: Lời BẠT Lương Thư Trung Nhận định

- Vài Ghi Nhận Sau Khi Đọc Lại "Đời Thủy Thủ" Của Nhà Văn Vũ Thất Lương Thư Trung Điểm sách

- Vài Ghi Nhận Về Những Ngày Đầu Của Tạp Chí Thư Quán Bản Thảo Lương Thư Trung Hồi ức

- Vài hình ảnh kỷ niệm anh Trần Hoài Thư về Houston mừng Thư Quán Bản Thảo số 100 Lương Thư Trung Tường thuật

- Vài hình Kỷ niệm Giới thiệu "Thơ Tuyển Toàn Tập" của Trần Hoài Thư Lương Thư Trung Giới thiệu

- Thơ Đức Phổ, nỗi nhớ, tình yêu và cuộc đời Lương Thư Trung Nhận định

- Trần Kiều Bạt qua vài câu thơ bắt gặp Lương Thư Trung Nhận định

- Vài phút với nhà văn Song Thao nhân PHIẾM 10 chào đời Lương Thư Trung Phỏng vấn

- Thử đọc lại vài trang sách của Trần Doãn Nho Lương Thư Trung Nhận định