31-05-2012 | VĂN HỌC

Ký ức về ông Bách Khoa Lê Ngộ Châu

   TRẦN TRUNG SÁNG

Vào năm 17 tuổi, tôi nhận được một lá thư quan trọng, ấn tượng nhất trong cuộc đời đeo đuổi “giấc mộng văn chương”. Lá thư ấy có nội dung như sau: “Kính gởi ông …/ Chúng tôi đã nhận được hai truyện ngắn của ông gởi đến. Trong số này, chúng tôi sẽ in truyện ngắn: “Con nai nhỏ trên đoạn đường gian nan” ⁽¹⁾ . Riêng truyện ngắn “Con thằn lằn” không in được, vì bị Bộ Hốt cắt đục ⁽¹⁾ cho là có sai phạm/ Chân thành cảm ơn sự cộng tác của ông. Kính chúc ông sức khỏe và tiếp tục có nhiều sáng tác mới/ Ký tên : LÊ NGỘ CHÂU, Chủ nhiệm Tạp chí Bách Khoa”.

Thật khó tưởng tượng nổi cảm giác một cậu bé học trò mới tập tành viết lách khi nhận được những lời lẽ trân trọng bằng chính nét bút của Chủ nhiệm một tạp chí nghiên cứu – lý luận – sáng tác uy tín bậc nhất miền Nam. Đó là truyện ngắn đầu tay tôi được in với bút danh Tần Hoa và cũng là sáng tác duy nhất tôi được nhận nhuận bút (với số tiền gần bằng một tháng lương công chức thời kỳ trước 1975).

Hơn 30 năm qua, dù cuộc sống với biết bao xáo trộn thăng trầm, đã không ít lần tôi phải gác bút để lo bươn chải chuyện áo cơm, thế nhưng cứ mỗi lúc tình cờ tìm gặp và đọc lại lá thư của ông Chủ nhiệm Bách Khoa trong những ngăn kéo cũ, tự nhiên một khát vọng nào đó của tuổi trẻ còn lẩn khuất ở trái tim bỗng cháy bùng lên dữ dội.

Dĩ nhiên lá thư nói trên, không thể làm cho tôi lập tức trở thành nhà văn. Nó cũng không làm cho tuổi trẻ tôi xấu hoặc tốt hơn người khác. Nhưng chắc chắn ký ức của tôi sẽ nghèo đi rất nhiều nếu thiếu mất một kỷ niệm tuyệt vời như vậy. Điều rất lạ, cho đến mãi về sau, dù đã in được nhiều đầu sách và thường xuyên cộng tác trên nhiều mặt báo cả nước, tôi vẫn chưa từng nhận được một lá thư hoặc một lời nói động viên nào từ các nhà xuất bản hoặc các ông chủ bút trân trọng như vậy.

Ông Lê Ngộ Châu sinh ngày 30-12-1922 tại làng Phú Tải, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Trước khi sáng lập và làm chủ nhiệm kiêm chủ bút tạp chí Bách Khoa, ông từng làm hiệu trưởng một trường trung học ở Hà Nội (1951). Trước 1975, tòa soạn Bách Khoa đặt tại nhà riêng của bà Châu (Nghiêm Ngọc Huân), số 160 Phan Đình Phùng (nay là Nguyễn Đình Chiểu quận 3 TP HCM) - là một địa chỉ rất quen thuộc của văn đàn thường được các nhà nghiên cứu, học giả, nhà văn, nhà biên dịch tên tuổi lui tới cộng tác như: Á Nam Trần Tuấn Khải (1895-1983), Bình Nguyên Lộc (1914-1988), Bùi Giáng (1926-1998), Đông Hồ (1906-1969), Giản Chi (1904…), Hoàng Xuân Hãn (1908-1996), hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí (1908- 1993), Nguyễn Văn Xuân (1921…), Phạm Ngọc Thảo (1922- 1965), Quách Tấn (1910-1992), Trần Văn Khê (1920…), Võ Hồng (1921-… ), Vương Hồng Sển (1902-1996), v.v…

Học giả Nguyễn Hiến Lê (1912-1984) đánh giá: “Trong lịch sử báo chí của nước nhà, tờ Bách Khoa có một vị trí đặc biệt. Không nhận trợ cấp của chính quyền, không ủng hộ chính quyền mà sống được 18 năm từ 1957 đến năm 1975 bằng tờ Nam Phong, có uy tín tập hợp được nhiều cây bút giá trị như tờ Nam Phong, trước sau các cộng tác viên được khoảng 100 người”. (Hồi ký, tr. 145)

Nhà văn Vũ Hạnh (lúc này còn có bút danh Cô Phương Thảo) trong lúc làm cán bộ kháng chiến hoạt động nội thành đã “chọn tạp chí Bách Khoa làm mảnh đất chính cho việc cầm bút”. Nhà văn Nguyễn văn Xuân đánh giá ông Lê Ngộ Châu là người làm báo đứng đắn nhất của làng báo miền Nam.

Qua 426 kỳ báo của Bách Khoa, mỗi kỳ chỉ in một truyện ngắn (hoặc truyện dài nhiều kỳ), nhưng hầu như nhiều cây bút thành danh sau này tại miền Nam đều xuất hiện sáng tác đầu tay nơi đây. Trong đó, có thể kể những nhà văn tên tuổi đã xuất thân từ “lò” Bách Khoa như: Nguyễn thị Hoàng, Y Uyên, Hoàng Ngọc Tuấn…

Vào cuối tháng 9 hồi năm ngoái (2006), nhà báo Lê Ngộ Châu đã vĩnh viễn ra đi. Thời điểm đó, do tình hình thiên tai gây thiệt hại nặng nề trên nhiều tỉnh miền Trung, nên tang lễ của ông ít người chú ý. Tuy nhiên, với những gì ông đã làm được với tạp chí Bách Khoa, chắc chắn sẽ còn được nhớ mãi, bởi điều đó đã để lại sự đóng góp to lớn cho một giai đoạn phát triển của sự nghiệp văn nghệ và báo chí nước nhà.

(Nguồn: Damau.org 15.05.2007)

Trần Trung Sáng

Nguồn: Thư Quán Bản Thảo tập 48 Tháng 9-2011”

(Chủ đề: Viết về tạp chí Bách Khoa)

Ghichú:

(1) Bộ Hốt cắt đục: lúc này báo chí thường dùng từ này để ám chỉ Bộ kiểm duyệt.

Truyện này được TQBT sưu tầm và đăng lại trong phần VĂN BÁCH KHOA

Cùng Tác Giả:

- Trăn trở cùng tác giả “Phóng sinh chữ nghĩa” Trần Trung Sáng Nhận định

- Ký ức về ông Bách Khoa Lê Ngộ Châu Trần Trung Sáng Tạp bút