15-1-2017 | VĂN HỌC

Mùa Xuân Nói Chuyện Hoa

  LƯU KHÔN

Để chúc mừng Hội Ái hữu Phan Thanh Giản & Đoàn Thị Điểm Bắc California lần đầu tiên ra giai phẩm Xuân, tôi xin có đôi dòng tản mạn về hoa.

Đây không phải là hoa biết nói:

Nỗi mình thêm tức nỗi nhà

Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng.

(Truyện Kiều. Nguyễn Du)

Cũng không phải là hoa tư tưởng từng nở rộ vào thời Chiến Quốc (403-221 trước CN) với biết bao học thuyết khác nhau tạo nên cảnh:

Bách hoa tề phóng, bách gia tranh minh

(Trăm hoa cùng nở, trăm nhà đua hót).

Cũng không phải là hoa giấy, hoa vải, hoa lụa đã một thời được thế nhân ưa chuộng, khiến Nhượng Tống phải ngậm ngùi tiếc thương cho công lao khó nhọc của cô hàng hoa.

Cô em hàng xóm sinh nhà nghèo

Trồng hoa tưới hoa sớm lại chiều.

Gió đông vừa thổi, hoa vừa nở

Cắt bó vội vàng đem bán chợ.

Chợ chiều lác đác người hồ quang.

Gánh hoa còn nặng, cô bàng hoàng.

Nào đâu quà em, nào cháo mẹ,

Mẹ yếu em thơ, lòng không an.

Vứt hoa xuống rãnh, bưng mặt khóc,

Khóc ra giọt lệ như giọt ngọc.

Cúi đầu gạt lệ, sợ người cười

Nhìn hoa dưới rãnh, mắt không rời

Thương hoa, thương cả công vun xới

Sương nắng công trình biết mấy mươi.

(Cô hàng hoa. Nhượng Tống)

Đây chính là hoa thật, hoa của bốn mùa, có thể là hoa ngoài đồng nội, cũng có thể là hoa trong phòng khách, nhưng đặc biệt đó là hoa được nhắc đến trong một số thơ văn kim cổ.

• Trước hết. Xin nói về hoa sen, chữ Hán gọi là hà hoa hoặc liên hoa. Bằng mấy cân thơ mộc mạc nhưng bóng bẩy, ca dao Việt Nam đã ca tụng cái nhan sắc mỹ miều và cái cốt cách thanh cao của hoa sen.

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng.

Nhị vàng, bông trắng, lá xanh.

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Cổ thi Trung Quốc với bài Tứ thời thi (bài thơ bốn mùa) cho rằng về mùa hè, không gì thú bằng ngắm sen xanh trên mặt ao.

Xuân du phương thảo địa,

Hạ thương lục hà trì.

Thu ẩm hoàng hoa tửu

Đông ngâm bạch tuyết thi.

Dịch:

Mùa xuân đi dạo trên bãi cỏ thơm

Mùa hè ngắm ao sen màu Xanh

Mùa thu uống rượu cúc

Mùa đông ngâm thơ tuyết trắng.

Chu Đôn Di đời Tống (960-1126) qua bài Ái liên thuyết (nói về yêu hoa sen) không những ca tụng hoa sen mà ông gọi là hoa quân tử, còn nhắc đến hoa cúc và hoa mẫu đơn.

Đào Tiềm đời Tấn (265-317) thì chỉ thích hoa cúc và gọi là hoa ẩn dật, còn hoa mẫu đơn, mà từ đời Đường trở về sau (618- 906) thiên hạ rất ưa thích, ông gọi là hoa phú quý.

Y cúc chi ái, Đào hậu tiễn hữu văn

Liên chi ái, đồng dư giả hà nhân?

Mẫu đơn chi ái, nghi hồ chúng hĩ.

Dịch:

Ôi, yêu hoa cúc, sau Đào Tiềm ít nghe nói đến

Yêu hoa sen, ai là người giống ta?

Yêu hoa mẫu đơn, thì có khối người vậy.

Người xưa cũng nhắc đến hoa lan, hoa huệ như là biểu tượng của người tốt, người lành. Sách Minh tâm bửu giám. Thiên Giao hữu (kết bạn) thơ đầu với câu:

Dữ hảo nhân gian như lan huệ chi hương

Nhất nhân chủng chi, chúng nhân giai hương.

Sĩ tử Pétrus Trương Vĩnh Ký dịch:

Ở với người lành, thì như mình thơm bông lan, bông huệ

Một người trồng, muôn người đều ngửi được mùi thơm.

• Tiếp theo. Xin nói đến hoa đào (peach) với loại anh đào, cũng gọi là anh hoa (cherry blossom).

Ngày trước, mỗi lần Tết đến, người ta thường nghĩ đến hoa đào trên đất Bắc và hoa mai ở miền Nam, mà đã nhắc đến hoa đào trong dịp Xuân về, thì không ai quên được câu đối Tết:

Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ,

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh.

nhất là bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên, với đoạn mở đầu như sau:

Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực tàu giấy đỏ đỏ

Bên phố đông người qua.

Hoa đào cũng gợi cho thi sĩ Thôi Hộ đời Đường một kỷ niệm khó quên khi trở lại chốn xưa.

Khứ niên, kim nhật, thử môn trung

Nhân diện đào hoa tương ánh hồng.

Nhân diện bất tri hà xứ khứ

Đào hoa y cựu tiếu đông phong.

(Đề Tích sở kiến xứ. Thôi Hộ)

Dịch:

Cửa này năm ngoái vẫn hôm nay

Má phấn, hoa đào, ửng đỏ hây

Má phấn chẳng hay đâu đó tá

Hoa đào cười gió hãy còn đây.

Bài thơ này đã mang đến cho Nguyễn Du một niềm cảm hứng đặc biệt khi miêu tả cảnh Kim Trọng trở về thăm vườn Thúy:

Trước sau nào thấy bóng người

Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông.

Đối với Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu, lá đào ngoài cửa động Thiên Thai còn đánh dấu cuộc tình dang dở với cảnh biệt ly não nuột giữa Lưu Thần Nguyễn Triệu và ngơi đẹp chốn non Bồng.

Lá đào rơi rắc lôi Thiên Thai

Suốí tiễn oanh đưa những ngậm ngùi

Nửa năm tiên cảnh, một bước trần ai

Ước cũ duyên thừa, có thế thôí.

(Tống biệt. Tản Đà)

Đào Tiềm có chép truyện Nguồn đào (Đào hoa nguyên). Đây là cửa ngõ để bước vào một thế giới lý tưởng của Lão Tử, thế giới của những con người bình thường, ăn no mặc ấm, vui vẻ với phong tục của mình, tươi cười hớn hở, không giao thiệp với người ngoài, cũng không có quan lại, triều đình gì cả:

Bài ký tả con đường vào thế giới ấy như sau:

"Tấn, Thái Nguyên trung; Vũ Lăng nhân, bộ ngư vi nghiệp. Duyên khê hành, vọng lô chi viễn cận, hốt phùng đào hoa lâm, giáp ngạn sổ bách bộ, trung vô tạp thụ, phương thảo tiên mỹ, lạc anh tân phân. Ngư nhân thậm dĩ chi, phục tiê1n hành, dục cùng kỳ lâm, lâm tận thủy nguyên, liên đắc nhất sơn, sơn hữu tiểu khẩu, phảng phất nhược hữu quang, tiện xả thuyền tùng khẩu nhập. Sơ cực hiệp, tài thông nhân, phục hành sộ thập bộ, khoát nhiên khai lãng, thổ địa bình khoáng, ốc xá nghiễm nhiên".

Dịch:

"Đờí Tấn, triều Thái Nguyên, có một người ở Vũ Lăng làm nghề đánh cá; theo dòng khe mà đi, quên mất đường xa gần. Bỗng gặp một rừng hoa đào mọc sát bờ khe mấy trăm bước, không xen lẫn loại câv nào khác. Cỏ thơm tươi đẹp, hoa rụng rực rỡ. Người đánh cá rất ngạc nhiên lại đi tới, muốn đi hết khu rừng. Cuối cùng, có dòng suối hiện ra và thấy một ngọn núi. Núi có hang nhỏ, phảng phất như có ánh sáng, bèn bỏ thuyền theo cửa hang mà vào. Mới đầu, hang rất hẹp, chỉ vừa một người qua lọt mà thôi. Lại đi thêm vài chục buớc, thì hang mở rộng ra sáng sủa. Mặt đất bằng phẳng, nhà cửa chỉnh tề".

• Tiếp theo nữa là một số những loại hoa được nhiều thế hệ thi nhàn ca tụng.

- như TTKH với Hai sắc hoa ti gôn:

Nếu biết rằng tôi đã có chồng

Trời ơi người ấy có buồn không?

Có thèm nhắc đến loài hoa vỡ

Tựa trái tim em, tựa má hồng.

- như Hữu Loan với Màu tím hoa sim:

Ngày xưa nàng yêu hoa sim tím

Áo nàng màu tím hoa sim

Ngày xưa một mình đêm khuya bóng nhỏ

Nàng vá cho chồng tấm áo ngày xưa.

- như Nguyên Sa với Tuổi 13

Áo nàng vàng, anh về yêu hoa cúc,

Áo nàng xanh, anh mến lá sân trường

Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu thương

Anh thay mực cho vừa màu áo tím.

- như Thảo Chi với Hoa ô môi:

Rửa đi em, gót chân hồng

Cha không còn nữa, ai bồng đi chơi.

Hoa ô môi nở. Ai ơi

Nước ròng bỏ bãi, ô môi rụng đầy.

• Sau cùng, và cũng để kết thúc bài phiếm luận này, xin nói về hoa quỳ.

Hoa quỳ, cũng gọi là hoa hướng dương (sunflower), chữ Hán gọi là hướng nhật quỳ. Đây là loại hoa rất được cụ Phan Thanh Giản ưa thích.

Trong quyển Phan Thanh Giản (1796 - 1867), nhà xuất bản Tân Việt Sài Gòn, Nam Xuân Thọ có kể một giai thoại về cụ như sau:

"Về sau, Phan Thanh Giản làm Kinh lược sứ 3 tỉnh miền Tây Nam Việt. Một hôm, có quan tổng đốc Vĩnh Long là Trương Văn Uyển đến thăm, nhân vui miệng có hỏi:

- Sao quan không dùng hầu thiếp?

Phan Thanh Giản đáp:

Tôi không đủ ngày giờ lo việc quốc gia, có ngày giờ đâu mà lo việc hầu thiếp. Tôi chỉ thích hoa quỳ vì sắc nó đẹp tự nhiên, hương nó thơm dìu dịu, sắc hương người có sánh đươc đâu. Vả lại, tính nó rõ ràng, ngay thẳng, nó mới dám nhìn mặt trời mà không chút thẹn. Vây nên tôi yêu nó hơn đàn bà đẹp".

(San Jose - California)

Lưu Khôn

Văn Hóa Việt Nam số 56 (Mùa Xuân 2012)

Cùng Tác Giả:

- Thử Đọc Lại Mấy Bài Thơ Quốc Âm Của Cụ Phan Thanh Giản Lưu Khôn Thơ

- Mùa Xuân Nói Chuyện Hoa Lưu Khôn Phiếm luận