21-11-2014 | VĂN HỌC

Ðặt lại giá trị văn học miền Nam trong lịch sử văn học Việt Nam

  TIỂU MUỘI phỏng vấn nhà văn PHẠM PHÚ MINH

Phóng viên Tiểu Muội và nhà văn Phạm Xuân Đài (Phạm Phú Minh) - Hình: Trần M. Triết

TM: Thưa ông, nhân dịp sắp có cuộc hội thảo về văn học miền Nam vào ngày 6 và 7 tháng 12 năm 2014 sắp tới tại Little Saigon, và được biết ông đã từng tổ chức và tham dự nhiều sinh hoạt văn học/văn hóa trước đây, xin ông cho biết một cách tổng quát các cố gắng của giới cầm bút hải ngoại về việc sưu tầm, lưu giữ và tìm hiểu vốn liếng văn học/văn hóa Việt Nam trong quá khứ.

PPM: Ðây là câu chuyện rất dài, nếu muốn hiểu vì sao mà học giới Việt Nam ở hải ngoại phải làm những việc như cô vừa nói. Nếu chúng ta là những kẻ di dân đến Hoa Kỳ, đến Pháp, đến Úc... từ những nước như Nhật, Thái Lan, Ấn Ðộ, Ðức, Ý, Mễ Tây Cơ, v.v... thì có lẽ chúng ta cũng chỉ lo sinh sống làm ăn bình thường như họ, thỉnh thoảng tổ chức các loại lễ lạt trình diễn văn hóa của nước mẹ để tưởng nhớ gốc gác, chứ còn việc nghiên cứu, sưu tầm này nọ thì đã có nước mẹ lo. Nhưng người di dân Việt Nam thì khác.

TM: Xin ông giải thích khác ở chỗ nào.

PPM: Ở chỗ đúng ra chúng ta là người tị nạn, chúng ta thoát ra thế giới để trốn cái nạn Cộng Sản. Từ khi Cộng Sản cai trị nửa nước phía Bắc từ 1954, họ đã ra sức phá hủy rất nhiều thành tựu văn hóa, văn học của dân tộc Việt Nam; và khi chiếm lĩnh luôn miền Nam vào năm 1975, ngay lập tức họ triệt hạ toàn bộ nền văn học chữ quốc ngữ truyền thống Việt Nam vốn đã có từ lâu, đặc biệt rất khởi sắc từ 1954 đến 1975.

Cho nên khi đi ra sinh sống ở nước ngoài, chúng ta có hai tư thế: một là di dân, tìm một đời sống tốt đẹp hơn, hai là tị nạn với tất cả nỗi thao thức đang đánh mất cả một nền văn hóa truyền thống đang bị cày nát bởi bạo lực của một chủ thuyết xa lạ. Nơi xứ người chúng ta phải lo xây dựng cả đời sống vật chất lẫn bảo tồn vốn liếng tinh thần, văn hóa vì biết rằng ngay trên đất mẹ vốn liếng ấy đang bị triệt hạ không thương tiếc. Chúng ta đang sống tại Mỹ mà không thảnh thơi như các cộng đồng người Nhật, người Thái Lan, người Ấn Ðộ, v.v... là vì vậy. Về tinh thần ta không thể nương tựa vào nước mẹ như họ.

TM: Xin ông cho biết một số hoạt động điển hình của người tị nạn nhằm cứu vớt các di sản của quá khứ.

PPM: Ghi nhận đầu tiên là các tạp chí văn học để tiếp tục đăng các sáng tác và nghiên cứu văn học của các nhà văn tị nạn. Thoạt tiên chỉ vài ba năm sau 1975 có tờ Văn Học Nghệ Thuật do hai nhà văn Võ Phiến và Lê Tất Ðiều chủ trương, sau biến thành tờ Văn Học do các nhà văn Nguyễn Mộng Giác, Trịnh Y Thư, Cao Xuân Huy, v.v... luân phiên nhau coi sóc; tờ Văn của nhà văn Mai Thảo, sau trao lại cho Nguyễn Xuân Hoàng; tờ Hợp Lưu do nhà văn Khánh Trường điều khiển trong nhiều năm, khi sức khỏe kém thì trao lại cho Ðặng Hiền; tờ Thế Kỷ 21 do anh em nhóm Người Việt thay phiên nhau làm chủ nhiệm và chủ bút; tờ Khởi Hành do nhà văn Viên Linh chủ trương. Trong thời kỳ Internet, có những báo mạng như Tiền Vệ ở Úc do các nhà văn Nguyễn Hưng Quốc, Hoàng Ngọc Tuấn chủ trương; Da Màu của nhóm các nhà văn Ðặng Thơ Thơ, Phùng Nguyễn...

Các tờ báo về văn học trên đây tiếp tục nếp sáng tác của nền văn nghệ miền Nam trước 1975, do những nhà văn đã thành danh thời VNCH lẫn các nhà văn trẻ bắt đầu viết ở hải ngoại. Ngoài báo chí, còn có một tổ chức nhằm mục đích giữ gìn vun bồi nếp văn hóa Việt Nam, là Viện Việt Học do một số các nhà khoa bảng sáng lập.

TM: Ngoài hoạt động có tính cách đều đặn của các cơ quan văn hóa như thế, có những công tác nào có ý nghĩa nổi bật bù đắp cho những mất mát về văn hóa do Cộng Sản gây ra không?

PPM: Chúng ta đều biết cả một nền văn học của miền Nam đã bị thiêu rụi sau khi Cộng Sản thắng trận. Trong đời sống tị nạn của mình từ 1975 tại Mỹ, nhà văn Võ Phiến đã âm thầm gây dựng lại hình ảnh của nền văn học ấy, để 12 năm sau (1987) xuất bản cuốn Văn Học Miền Nam Tổng Quan, rồi 12 năm sau nữa, 1999, cho ra một loạt toàn bộ Văn Học Miền Nam gồm sáu cuốn: ba cuốn về truyện, một cuốn về ký, một cuốn về tùy bút và kịch, và một cuốn về thơ. Bên cạnh phần nhận xét về từng tác giả, có phần trích văn khá phong phú. Dù được soạn trong hoàn cảnh thiếu thốn tài liệu, đây vẫn là bộ sách về văn học miền Nam đầy đủ nhất, cho đến nay chưa có một công trình tương tự.

Nhưng chúng ta cũng biết rằng Cộng Sản không chỉ thiêu hủy sách báo của miền Nam. Ngay trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, từ 1950, họ đã cấm đoán nhiều tác phẩm tiền chiến (trước 1945), và nhất là sau 1954 sau khi đã có được nửa nước, sự siết chặt đời sống tinh thần của người dân càng mạnh mẽ. Hầu như tất cả thành tựu về văn hóa văn nghệ từ khi có chữ quốc ngữ cho đến năm 1945 đều bị cấm: báo Nam Phong, báo Phong Hóa Ngày Nay, tiểu thuyết Tự Lực Văn Ðoàn, tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng, Lê Văn Trương,... cả của những tác giả theo họ như Huy Cận, Xuân Diệu, Nguyễn Công Hoan,... cũng phải lên tiếng phủ nhận các tác phẩm của mình. Nói chung đảng Cộng Sản có một đường lối văn nghệ khác được chỉ thị từ Liên Xô và Trung Cộng, và tất cả những gì không phù hợp với đường lối này thì đều bị phê phán là lạc hậu, phản động, bị cấm đoán và tiêu hủy; các nhân vật văn hóa như Phạm Quỳnh, Nguyễn Tường Tam đều bị miệt thị nặng nề. Ngay bài Bình Ngô Ðại Cáo của Nguyễn Trãi khi in lại trong cuốn Lịch Sử Việt Nam cũng bị Trường Chinh và Tố Hữu gạch bỏ một câu vì không phù hợp thế giới quan của đảng Cộng Sản ⁽¹⁾. Họ không cần những gì dân tộc Việt Nam hãnh diện là những “thành tựu” của mình về văn hóa, họ chỉ cần những gì phù hợp với đảng Cộng Sản để xây dựng một thế giới khác theo trí tưởng tượng (bệnh hoạn) của họ. Và đó là thảm họa cho văn hóa nước Việt Nam của chúng ta.

Cách đây khoảng 10 năm, Viện Việt Học ở California cùng gia đình của học giả Phạm Quỳnh đã làm được một việc mà tôi nghĩ những ai còn yêu mến nền văn hóa Việt Nam phải ghi ơn: đó là “số hóa” (digitalize) toàn bộ báo Nam Phong của học giả Phạm Quỳnh, làm thành DVD và phổ biến rộng rãi khắp nơi. Một di sản quý báu về văn hóa Việt Nam tiền bán thế kỷ 20 tưởng đã bị vùi lấp quên lãng vĩnh viễn một cách cố tình bởi đảng Cộng Sản thế là được cứu thoát nhờ ý thức yêu quốc gia dân tộc của người tị nạn.

Theo gương Viện Việt Học, cách đây chỉ ba năm một nhóm tị nạn khác, sau khi khổ công sưu tầm, cũng đã thành công trong việc “số hóa” toàn bộ báo Phong Hóa Ngày Nay và phổ biến rộng rãi trên nhiều trang nhà để mọi người dùng miễn phí. Toàn bộ sách Tự Lực Văn Ðoàn bản gốc cũng đã được số hóa và phổ biến để chống lại nạn in lại loại sách này nhưng nội dung bị gạch bỏ và sửa chữa rất nhiều hiện đang xảy ra ở trong nước.

Cũng trong ý hướng phục hồi những giá trị đã qua của văn hóa Việt Nam bị Cộng Sản vùi lấp, trên báo Người Việt Online đã thành lập một Thư Viện trong đó đưa lên những di sản quý giá: Toàn bộ báo Nam Phong, toàn bộ báo Phong Hóa-Ngày Nay, toàn bộ báo Thanh Nghị và Tri Tân, toàn bộ Tập san Sử Ðịa (xuất bản tại Sài Gòn trước 1975), và hiện đang cập nhật nhiều tài liệu quý hiếm khác.

TM: Như vậy phải chăng cuộc hội thảo về Văn Học Miền Nam sắp tới cũng trong chiều hướng khơi dậy, tìm hiểu, phân tích hầu đặt để trở lại những giá trị đích thực của nền văn học này?

PPM: Thực ra chúng ta đang ở thời điểm gần 40 năm sau biến cố 1975, nhiều biến chuyển đã xảy ra từ thời điểm đó. Chế độ Cộng Sản đã sụp đổ, những nước gọi là Cộng Sản còn lại cũng phải đi theo nền văn minh chung của loài người và thấy ra những ảo tưởng bệnh hoạn của chính mình. Những cải cách, những kinh tế thị trường cũng dẫn tới cái nhìn mới, trong đó có việc nhìn nhận lại giá trị của những gì trước đây người cộng sản vẫn lên án và hủy diệt. Một số nhà nghiên cứu văn học trong nước đã lên tiếng đề cao giá trị của nền văn học miền Nam, vì nền văn học này không cắt đứt với quá khứ của dân tộc như Cộng Sản đã làm, nền văn học này tôn trọng sự tự do sáng tác, và nhờ nền giáo dục khai phóng của miền Nam, người làm văn nghệ cũng như giới thưởng ngoạn có một trình độ cao hơn hẳn miền Bắc cùng thời kỳ.

Cuộc hội thảo này do đó sẽ góp phần nhìn rõ hơn các giá trị của nền văn học miền Nam giai đoạn 1954-1975, đặt nó một cách xứng đáng vào toàn bộ sự nghiệp văn học của dân tộc Việt Nam. Ðây không phải là lần đầu tiên có một sinh hoạt văn học tại Little Saigon miền Nam California. Năm 1999 đã có Ngày Phạm Quỳnh là một cuộc triển lãm và hội thảo về cuộc đời và sự nghiệp của học giả Phạm Quỳnh. Năm 2007 đã có hội thảo về nền văn học hải ngoại. Năm 2013 đã có triển lãm và hội thảo về báo Phong Hóa Ngày Nay và Tự Lực Văn Ðoàn. Và năm nay 2014 hội thảo về nền Văn Học Miền Nam giai đoạn 1954-1975.

Dựng lại những gì bị vùi dập. Ðịnh lại giá trị của những gì bị xuyên tạc, bôi bẩn. Góp phần cho một niềm thông cảm chung của người Việt Nam trong và ngoài nước trước các di sản tim óc của những lớp người đi trước. Ðó là ước nguyện của tất cả những ai đang cố gắng xây dựng, bồi đắp lại những gì mất mát do những nghiệt ngã của lịch sử đã gây ra cho nền văn hóa Việt Nam. Cuộc hội thảo về Văn Học Miền Nam vào hai ngày 6 và 7 tháng 12 sắp đến tôi nghĩ cũng không đi ra ngoài mục tiêu ấy.

TM: Cám ơn ông Phạm Phú Minh đã dành thì giờ cho cuộc phỏng vấn này.

Chú thích:

(1) Bài Bình Ngô Ðại Cáo được in trong cuốn Lịch Sử Việt Nam xuất bản tại Hà Nội năm 1971, tái bản năm 1976, câu sau đây đã bị cắt bỏ: “Thế là nhờ trời đất, tổ tông khôn thiêng che chở, giúp đỡ cho nước ta vậy.” Trường Chinh và Tố Hữu lúc bấy giờ phụ trách về tuyên huấn, văn hóa, giáo dục đã quyết định sự cắt bỏ câu này vì cho là “duy tâm, mê tín.”

Tiểu Muội pv Phạm Phú Minh

diendantheky.net