16-10-2017 | ÂM NHẠC

Nhớ và nghĩ về bài quốc ca Việt

  NGUIỄN-NGU-Í

Trong bài Bên lề Hiến pháp tương lai: “Quốc thiều, Quốc kì, Quốc huy” (B.K. số 179, ngày 15-4-1964), anh Đoàn-Thêm có nhắc lại những cuộc bàn cãi của các vị dân biểu Quốc hội Lập hiến năm 1956 trong việc thay đổi quốc thiều và quốc kì, trong đó có đoạn:

“Bài quổc thiều hiện nay, thực ra chỉ là bài Tiếng gọi sinh viên mà Lưu-Hữu-Phước làm cho Tổng hội Sinh viên Hà-nội (AGEl) hồi 1938.

“Về sau, có phong trào thanh niên ái quốc, nhất là sau ngày 9-3-1945, khi Nhật đánh đổ Pháp trên khắp Đông-dương; Thanh niên phải có bài đồng ca mạnh mẽ, trong những cuộc mét tinh lớn; vì chưa kịp soạn bản nhạc khác, L.H. Phước chỉ cho đổi lời ca thành Tiếng gọi Thanh niên (...)”

Có ba điểm không đúng:

1- Bài quốc thiều hiện nay thực ra không phải hẳn là bài Tiếng gọi Sinh viên,

2- Bài này không phải soạn năm 1938 (lúc bấy giờ tác giả còn là học sinh nội trú ban Tú tài, năm thứ nhất, trường Trung học Trương-Vĩnh-Kí) và Lưu soạn nó không phải vì “Sinh viên” mà vì “Quốc dân”.

3- Không phải Lưu-Hữu-Phước cho đổi lời ca Tiếng gọi sinh viên ra Tiếng gọi Thanh niên.

Nghĩ rằng đa số đồng bào có thể hiểu lầm như các vị dân biểu nói trên, và cũng nhơn Quốc hội Lập hiến 1966-67 đang soạn thảo Hiến pháp mới, tôi xin thử kể qua lịch sử bản hát lịch sử này, theo chỗ tôi được biết, phối hợp với những điều gom góp đó đây, do vài bạn đồng lứa thuật lại từ lâu. Và sau đó, thêm vài ý nghĩ.

*

Năm học 1940-41, có ba người bạn thân nhau lâu từ Hậu-giang ra Hà-nội để vào Đại học. Họ trọ chung một gác ở phố Thể dục cũ (phố Wiélé). Ba người sinh viên cùng nặng tình với đất nước ấy là: Lưu-Hữu-Phước, Mai-Văn-Bộ và Nguyễn-Thành-Nguyên.

Tháng 5 năm 1941 họ có gặp một cán bộ cao cấp của một đảng cách mạng dân tộc ; họ biết qua đường lối, chủ trương và có cảm tình với đảng cách mạng này. Sau đó, một đảng viên cao cấp khác, sinh viên trường Luật, tìm người bạn nhạc sĩ dân tộc họ Lưu lúc bấy giờ đã nổi tiếng với những bản “Sông Bạch-đằng, Kinh cầu nguyện”..., tỏ bày cặn kẽ lí tưởng đảng mình để rồi nhờ Lưu soạn cho một bài hát hô hào đồng bào, một bài hát mà nay mai có thể trở thành một hành khúc của Quốc dân. Lưu nhận lời, vì từ lâu, Lưu ôm ấp ý định đặt một bài hành khúc hùng mạnh để kêu gọi toàn thể Quốc dân. (Sau này, chính Lưu nói nửa đùa nửa thật với vài bạn thân rằng mình đã cố ý làm cho tiết tấu câu thứ nhì bản nhạc mình tương tợ như tiết tấu câu nhạc thứ nhất của bản La Marseillaise).

Những phút dằn vật, khổ sở của thời đặc biệt sáng tạo, Lưu đều nếm đủ. Tâm, trí chẳng khác lúc nào yên, và tiềm thửc cũng âm thầm góp sức. Rồi sự giải thoát. Một đêm nọ, đang ngủ say, Lưu bỗng thức giấc, lại bàn học, ghi lại một hơi bản nhạc hoàn thành trong tiềm thức, với chiếc măngđôlin. “Quốc dân hành khúc” chào đời. Nhưng phải đợi ngày tựu trường mới có lời, gồm ba ca khúc: Tranh đấu, Khải hoàn và Kiến thiết.

Người bạn làm cách mạng nọ đến gặp lại Lưu, được nghe bài hát mong chờ, rất đỗi vui mừng. Nhưng sau cuộc gặp gỡ hôm ấy, anh đi không trở lại: anh mất tích. Dạo ấy, người cách mạng Việt ở vào cảnh một cổ đôi tròng: thực dân Pháp và quân phiệt Nhật; sự sống và tự do, mất chẳng biết lúc nào. Bài hành khúc soạn cho Quốc dân đành nằm yên vậy. Chẳng ngờ sau đó không lâu, nó phải thay hình đổi dạng.

Số là cuối năm ấy, hoàng đế Bảo-Đại định ra thăm đất Bắc. Chốn ngàn năm văn vật lo chuẩn bị cuộc tiếp rước. Học sinh tập diễn hành và tập hát

“Allons, enfants de la patrie,

“Le jour de gloire est arivé...”

(La Marseillaise)

“Kìa núi vàng bể bạc, 

Có sách trời, sách trời định phận...”

(Đăng đàn cung) ⁽¹⁾

Nghĩ mình là lớp đàn anh, phải có cái gì hơn bọn đàn em sinh viên thấy cần phải có một bài hát cho trường Đại học. Ban Âm nhạc của Tổng hội Sinh viên tích cực hoạt động. Người trưởng ban, Nguyễn-Tôn-Hoàn (cũng người miền Nam và bạn thân với Lưu-Hữu-Phước) sực nhớ đến bài hành khúc nằm chờ thời, bèn bàn với Lưu lấy Quấc dân hành khúc làm Sinh viên hành khúc. Như thế là thu hẹp quá nhiều phạm vi bản nhạc mến yêu, (dân ta hai chục triệu, mà sinh viên lúc ấy chưa tới số ngàn!) nên Lưu soạn ngay một bản nhạc khác cho anh chị em sinh viên. Nhưng ban Âm nhạc không ưng ý : bài nầy không bằng bài kia, và đòi lấy Quấc dân hành khúc làm hành khúc của giới mình cho được mới nghe. Vốn giàu tình cảm và đặt quyền lợi đoàn thể lên trên, Lưu đành nhượng bộ, và Quốc dân hành khúc đành ra mắt quốc dân với cái tên tạm

Sinh viên hành khúc

Ca khúc

Này Sinh viên ơi! Chúng ta kết đoàn hùng tráng.

Đồng lòng cùng nhau ta đi đến nguồn tươi sáng.

Vì tương lai quấc gia, vì tương lai quấc dân,

Từ nay ta tiến lên, từ nay ta rán cần.

Làm sao cho tiên nhân không hổ

Dù khó thế mấy, cùng nhau cố

Rèn đúc chí khí dũng cường thuở xưa,

Đoàn Sinh viên ta quyết đồng tâm hứa;

Bền chí, cố gắng sức đoàn ta tiến lên.

Trau chuốt từ tấm thân cho tới tâm hồn.

Điệp khúc

Sinh viên ơi! Ta quyết đi đến cùng!

Sinh viên ơi! Ta nguyền đem hểt lòng!

Tiến lên! Đồng tiến! vẻ vang đời sống,

Chớ quên rằng ta là giống Lạc-Hồng!

*

Tổng hội sinh viên Đông-Dương (AGEI : association générale des étudiants de l’Indochine) còn có sinh viên Miên, Lào, Pháp nên Mai-Văn-Bộ và Nguyễn Thành-Nguyên đặt lại lời ca cho thích hợp.

La Marche des Etudiants

Musique: Lưu - Hữu Phước

Paroles: Mai-Văn-Bộ & Nguyễn-Thành-Nguyên

COUPLET

Étudiants ! Du sol l’appel tenace,

Pressant et fort retentit dans l’espace.

Des côtes d’ Annam aux ruines d’ Angkor,

À travers les monts, du Sud jusqu’au Nord,

Une voix monte ravie :

Servir la chère Patrie,

Toujours sans reproche et sans peur

Pour rendre l’ avenir meilleur

La joie, la ferveur, la jeunesse

Sont pleines des fermes promesses.

REFRAIN

Te servir, chère Indochine !

Avec cceur et discipline,

C’est notre but, c’est notre loi,

Et rien n’ébranle notre foi.

Tạm dịch:

CA KHÚC

Sinh viên ! Từ lòng đất, tiếng gọi dai dẳng,

Thúc hối và mãnh liệt dội vang trong không trung.

Từ miền duyên hải nước Việt đến cảnh hoang tàn Đế-Thiên Đế Thích,

Qua núi non trùng điệp, từ Bắc chí Nam,

Một tiếng vút lên, hân hoan:

Phụng sự Tổ quốc thân yêu,

Mãi mãi không hề biết ngại và không hề biết sợ

Để làm cho tương lai xán lạn

Niềm vui đời, lòng nhiệt thành và tuổi trẻ

Đều đầy những hứa hẹn vững mạnh

ĐIỆP KHÚC

Hỡi Đông-dương thân yêu ! Chúng tôi nguyền phụng sự

Với lòng dũng cảm và tinh thần kỉ luật,

Đó là mục đích, đó là luật của chúng tôi,

Và không gì làm lay chuyển đức tin này của chúng tôi.

Tiếc thay, hoàng đế của cái “đế quốc An-nam” không được nghe bản... quốc thiều tương lai của nước Việt-Nam... Cộng-hòa mà ông sẽ là quốc trưởng, tại cố đô Thăng Long, năm ấy : đế quốc Nhật châm ngòi chiến tranh ở Thái-bình- dương, cuộc Bắc du phải hoãn lại đề rồi bãi bỏ.

Sẵn nói đến vua chúa với bài hát lịch sử này, cũng xin ghi lại đây một hiện tượng: một sinh viên đem «La Marche des Étudiants» về phổ biến ở Nam-vang, được ông Jekyll, trưởng ban Âm nhạc nhà vua thích, tập cho ban này và trình bày cho Sihanouk. Sihanouk nghe xong, rất lấy làm thích thú và nhờ ông Jekyll dạy ông ta hát:

.......

Des côtes d’ Annam aux ruines d’ Angkor,

À travers les monts, du Sud jusqu’ au Nord,

Une voix monte ravie:

Servir la chère Patrie...

Ta hãy trở về Hà-nội, thăm lại Tổng hội Sinh viên.

Để dễ bề phổ biến ra ngoài giới sinh viên, lời ca Việt và Pháp được đưa đi kiểm duyệt. Lời Pháp được qua ải, lời Việt thì không. Đáng ghi là câu chót của Điệp khúc, mà cũng là câu chót của bài hát, bị đến năm gạch chì đỏ phũ phàng gạch bỏ.

Lúc bấy giờ là khoảng đầu năm 1942.

Tổng hội Sinh viên bèn mở cuộc thi đặt lời ca (gồm có ba đoạn). Giải nhất về Lê-Khắc-Thiền, giải nhì về Đặng-Ngọc-Tốt. Cả hai đều là sinh viên trường Thuốc, lời ca của hai người trúng giải được hợp lại — Điệp khúc thì lấy từ bài Sinh viên hành khúc - để rồi bay đi, từ thành thị đến thôn quê, từ ải Nam- quan đến mũi Cà-mau.

Tiếng gọi Sinh viên ⁽²⁾

(Bài hát chánh thức của trường Đại học Đông-dương)

Nhạc: LƯU-HỮU-PHƯỚC

Lời: LÊ-KHẮC-THIỀN & ĐẶNG-NGỌC-TỐT

Đoạn I

Này Sinh viên ơi! Đứng lên đáp lời sông núi!

Đồng lòng cùng đi đi đi mở đường khai lối.

Vì non sông nước xưa truyền muôn năm chớ quên,

Nào anh em Bắc, Nam! cùng nhau ta kết đoàn

Hồn thanh xuân như gương trong sáng,

Đừng tiếc máu nóng, tài xin rán.

Thời khó, thế khó, khó làm yếu ta,

Dù muôn chông gai, vững lòng chi sá!

Đường mới, kíp phóng mắt nhìn xa bốn phương,

Tung cánh hồn thiếu niên ai đó can trường.

Điệp khúc

Sinh viên ơi! ta quyết đi đến cùng!

Sinh viên ơi! ta nguyền đem hết lòng!

Tiến lên! Đồng tiến ! vẻ vang đời sống!

Chớ quên rằng ta là giống Lạc-Hồng!

Đoạn II

Này Sinh viên ơi! Nhớ xưa dấu còn chưa xóa,

Hùng cường trời Nam, ghi trong bảng vàng bia đá !

Lùa quân Chiêm nát tan, thành công Nam tiến luôn;

Bình bao phen Tống, Nguyên, từng ca câu khải hoàn;

Hồ Tây tranh phong, oai son phấn ;

Lừng tiếng Sát Đát ! Trần-Quốc-Tuấn ;

Mài kiếm cứu nước, nhớ người núi Lam !

Trừ Thanh, Ọuang-Trung giết hằng bao đám.

Nòi giống có khí phách từ xưa, chớ quên,

Mong thấy ngày vẻ vang, ta thắp hương nguyền.

(Qua Điệp khúc)

Đoạn III

Này Sinh viên ơi! Muốn đi đến ngày tươi sáng,

Hành trình còn xa, anh em phải cũng nhau gắng

Ngày xưa, ai biết đem tài cao cho núi sông,

Ngày nay, ta cũng đem lòng son cho giống dòng,

Là Sinh viên, vun cây Văn hoá

Từ trước sẵn có nhiều hoa lá...

Đời mới, kiến thiết, đáp lòng những ai

Hằng mong ta ra đứng cầm tay lái.

Bền chí, cố gắng sức, đoàn ta tiến lên,

Dù sấm, dù gió mưa, không núng gan bền.

(Qua Điệp khúc)

Điệu “Tiếng gọi sinh viên” được hoan nghinh và phổ biến đến đỗi người ta nhiều lần cất lời ca theo nó để nhắm những mục đích mà tác giả nó không bao giờ nghĩ đến, tỉ dụ như để ca ngợi Quốc trưởng... Pétain! Và trong một tờ báo cũ, mấy dòng này in sau bài hát có tiếng nói trên chứng minh điều ấy: “Bài hát này mới thật là bài hát chánh thức của Tổng hội Sinh viên trường Đại-học Hà-nội gửi cho chúng tôi và hội cấm đặt bài hát khác theo điệu này”.

(Nam-kì tuần báo, số 37, ngày 18-3-1943)

Tuổi trẻ thích nó đến đỗi học sinh trường Bưởi (tức Lycée du Protectorat; trường Trung học Bảo hộ) có bài hát chánh thức do ông xếp kèn Parmentier đặt, lời bằng tiếng Pháp, bài Lypro mà không chịu hát, chê dở, và mặc dầu chưa phải là sinh viên, vẫn hát, khoảng cuối 1941 đầu 1942:

“Étudiants ! Du sol l’appel tenace...”

Và sau khi bài hát chánh thức bằng tiếng Việt được công bố:

“Này Sinh viên ơi! Đứng lên đáp lời sông núi...”

Hoan nghinh “Tiếng gọi sinh viên” hăng nhất và trước hết là học sinh các trường Trung học ở Bắc cũng như ở Nam, ở Trung. Để hợp với mình, họ đổi hai tiếng Sinh viên ra Thanh niên, còn hướng đạo sinh thì: “Này Anh em ơi !” Chính anh chị em sinh viên cũng thấy dùng hai tiếng sinh viên ngoài giới của mình, nó có hơi hẹp, nên khi phổ biến ra ngoài, cũng:

- Này Thanh niên ơi! đứng lên đáp lời sông núi...

- Này Thanh niên ơi! Nhớ xưa dấu còn chưa xóa...

- Này Thanh niên ơi! Muốn đi đến ngày tươi sáng...

Và khi nó chánh thức ra mắt công chúng tại Đại giảng đường trường Đại học Hà-nội, năm 1942, nhân dịp lễ hằng năm của sinh viên, thì được hoan nghinh nhiệt liệt. Mà lần trình bày ấy, giàn nhạc sinh viên do Trần-văn-Khê điều khiển chỉ gồm có vĩ cầm và trống nhịp! Trên hai mươi năm qua, nhiều người chưa quên bầu không khí gây cấn lúc ấy: Sau hai bài La Marseillaise và Đăng đàn cung, cử tọa ngồi xuống, trừ anh chị em sinh viên. Hành khúc của Sinh viên trổi lên. Quan khách đứng dậy, trừ viên toàn quyền Đông-dương. Rồi trong lúc tất cả mọi cặp mắt đều hướng vào phó thủy sư đô đổc Decoux thăm dò cử chỉ của y thì ông ta từ từ đứng dậy.

Rồi hè năm ấy, Hành khúc của sinh viên ra mắt công chúng miền Nam tại nhà hát Tây Sài-gòn trong đêm kịch của sinh viên, lại được hoan nghinh hết sức, và cả cử tọa cũng đứng nghiêm chào bài hát của những ai quyết “đứng lên đáp lời sông núi”.

Ở Nam vốn dễ dãi hơn — xứ thuộc địa có khác xứ bảo hộ! — nên anh em đưa bài hát kiểm duyệt, thì được chấp nhận. Sài gòn đã cho phép thì sau đó, Hà-nội cũng cho luôn.

Và từ đó, nó theo những hoạt động văn hóa và xã hội của Tổng hội Sinh viên đã ý thức vai trò mình trước lịch sử sắp đến khúc quanh, mà lên tiếng gọi khắp cùng: những đêm hát Thanh niên và Lịch sử, những cuộc truyền bá quốc ngữ, truyền bá vệ sinh và tân y học, những trại sinh viên, học sinh, hướng đạo, thanh niên...

(Còn tiếp một kì)

Chú thích:

1. “Đăng đàn cung” vốn !à một bản nhạc thường dùng khi nghinh giá trong thành nội. Nó chẳng có gì đặc sắc. Năm 1933, Pháp mở cuộc đấu xảo thuộc địa ở Paris. Việt, Miên, Lèo có một khu vực riêng để triển lãm, gọi là khu vực Đông-Pháp. Ngày khánh thành nó mà nước Việt ta không có bài Quốc thiều để cử “thì coi sao được” nên người đội trưởng phường quân nhạc của Nam triều lúc bấy giờ, thầy đội Tú, mới lấy bài nhạc rước vua nói trên mà lo ghi nó lại theo kí âm nhạc Tây-phương. Mãi đến khi tàu vào Hồng-hải, việc nầy mới xong. Thầy đội Tú mới trình cùng nhạc trưởng mình là ông Fournier. Ông này mới hoà âm “Đăng đàn cung” rồi đội nhạc tập dượt. Và ngày khánh thành khu vực Đông-Pháp, bản “La Marseillaise” vừa dứt thì đội nhạc Việt cử bài “Đăng đàn cung” với lời giới thiệu cùng thiếu vương Bảo-Đại và quan khách đó là Quốc thiều của “đế quốc An-Nam”.

(Theo tài liệu của Lê-Thương)

2. Nhan này vốn của Đặng-Ngọc-Tốt.

Nguồn: Tạp chí Bách Khoa số 244 ra ngày 1 tháng 3 năm 1967 tại Sài Gòn.

Nguiễn Ngu Í

Nguồn: diendantheky.net

Cùng Tác Giả:

- Phỏng Vấn Doãn Dân Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Nhớ và nghĩ về bài quốc ca Việt - 2 Nguiễn Ngu Í Hồi ức

- Nhớ và nghĩ về bài quốc ca Việt Nguiễn Ngu Í Hồi ức

- Tổng Kết Cuộc Phỏng Vấn Về Quan Niệm Sáng Tác Của Các Nhà Văn Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Cuộc Phỏng Vấn Văn Nghệ Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Họa sĩ Hiếu Đệ Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Phỏng vấn các Họa sĩ Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Phỏng vấn các Nhạc sĩ Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Phỏng vấn Đinh Cường Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn

- Nhạc sĩ Lam Phương, Nguiễn Ngu Í phỏng vấn Nguiễn Ngu Í Phỏng vấn