18-8-2007 | GIẢI TRÍ

Sáu luật về dấu hỏi ngã

  T. V. PHÊ

1) Từ tiếng Việt thường có 3 loại ^(*):

- Từ thuần Việt (hoặc tiếng nôm): Ðó là những từ có thể chuyển đổi thanh theo quy luật hài thanh, hoặc những từ láy âm theo phép hòa phối ngữ âm (Hòa phối ngữ âm là sự kết hợp hài hòa giữa thành phần của một từ với một từ khác để tạo thành sự cân đối nhịp nhàng. Hòa phối ngữ âm giữa hai thành phần của một từ kép gọi là từ láy (thí dụ: vui vẻ, xinh xắn, khô khan, đẹp đẽ ...)

- Từ Hán Việt là những từ vay mượn từ tiếng Hán (Trung Hoa). Số từ này chiếm hơn nửa số vốn từ của ta hiện nay! (thí dụ: hữu ích, vô đạo, bất bình, sơn hà ...)

- Từ vay mượn là những từ mượn từ các ngôn ngữ phương Tây (Pháp, ...) như: xà phòng, xi măng, ô tô ...

2) Dấu Hỏi Ngã Trong Tiếng Thuần Việt:

Luật 1) Khi hai tiếng có thể láy được với nhau thì hễ một tiếng mang dấu ngang (không dấu) hoặc dấu sắc thì tiếng kia phải mang dấu hỏi; ngược lại, hễ một tiếng mang dấu huyền hoặc dấu nặng thì tiếng kia phải mang dấu ngã.

Thí dụ: lửng lơ, thơ thẩn, sang sảng, lở lói, ngả ngớn, vắng vẻ, ...

ầm ĩ, vòi vĩnh, hợm hĩnh, vòi vĩnh, thẫn thờ, nũng nịu, đẹp đẽ, ...

Luật 2) Một từ có thể chuyển thanh điệu sang ngang hoặc sắc thì chắc chắn là mang dấu hỏi; ngược lại, một tiếng có thể chuyển sang thanh huyền hoặc thanh nặng thì chắc chắn là có dấu ngã.

Thí dụ: mở mang, mỡ màng, thở than, vẩn vơ, ngủ nghê, ...

Luật 3) Các tiếng nói gộp âm đều mang dấu hỏi. Nói gộp là nhập hai âm tiết thành một như: phải không --> phỏng, bà ấy --> bả, ngoài ấy --> ngoải, hôm ấy --> hổm, năm ấy --> nẳm, hồi ấy --> hổi, ...

Luật 4) Các tiếng vay mượn từ phương Tây và đã chuyển sang giọng tiếng Việt, thì thường viết với dấu hỏi. Thí dụ: mỏa (moi), xừ lủy (lui), sở cẩm (commissaire de police), làm cỏ vê (corvée), ...

3) Dấu Hỏi Ngã Của Từ Hán Việt:

Luật 5) Các từ Hán Việt có phụ âm đầu d, l, m, n, nh, ng, v đều có dấu ngã.

Thí dụ: dã, dĩ, dữ, ... lão, lễ, lữ, ... mão, mãnh, mẫn, ...não, nễ, nữ, ... ngã, ngũ, ngữ, ...  nhã, nhĩ, nhũ, ... vĩ, viễn, vũ, ...

(Ðể cho dễ nhớ có thể dùng câu "thần chú" sau: "mình nên nhớ là viết dấu ngã" trong đó các âm đầu là những phụ âm trong luật trên)

Luật 6) Các từ Hán Việt khác có dấu hỏi. 

Thí dụ: ả, ảo, ẩn, yểu, uẩn, uỷ; bảo, bỉ, bỉnh, bổng, bửu; cảo, cổ, củ, kỉ, kiểu, quả, quản, quảng, quỷ; chỉ, chiểu, chuẩn, chủng, chử; đả, đẩu, để, điểu, đổ; giả, giảo; hảo, hỉ, hổ, hủ; khả, khẩu, khổ, khởi; phả, phỉ, phổ, sỉ, sổ, sửu; tả, tảo, tể, tỉ, tổ, tử; thải, thổ, thủ, thưởng; trảo, trảm, triển, trưởng; xả, xảo, xỉ, xử.

Trừ khoảng 30 trường hợp ngoại lệ:

bãi (bãi thị, bãi nại), bĩ (bĩ vận), cữu (linh cữu), cưỡng (cưỡng đoạt), đãng (khoáng đãng), đễ (hiếu đễ), đỗ (Ðỗ thị), hãm (hãm hại), hãn (hãn hữu), hoãn (hoãn binh), hĩ (một tiếng đệm), hỗ (hỗ trợ), hỗn (hỗn hợp, hỗn mang), huyễn (huyễn mộng), hữu (bằng hữu), kĩ (ca kĩ, kĩ thuật, kĩ xảo), phẫn (phẫn nộ), phẫu (giải phẫu), quẫn (quẫn bách), quỹ (quỹ đạo, quỹ tích, thủ quỹ), sĩ (bác sĩ), suyễn (suyễn tức, suyễn yết), tiễn (tiễn biệt), tĩnh (tĩnh mịch), tuẫn (tuẫn tiết), thuẫn (mâu thuẫn), thũng (phù thũng), trãi, trẫm, trĩ (ấu trĩ), trữ (dự trữ, lưu trữ, tích trữ), xã (xã hội, xã tắc).

(*) Dấu Hỏi Ngã (Phố Tịnh), Thế Kỷ 21 số 127 Nov 1999.

Áo Trắng: Photographer: Hoài Nam , Model: Cẩm Tú. (www.aotrang.com)

DANH NGÔN:

- Ðoàn thể nhỏ nhất, mạnh nhất, bền nhất, hợp với lẽ thiên nhiên hơn cả là gia đình. Trong một nhà, cha con, anh em, vợ chồng, đều liên lạc với nhau, sống để giúp đỡ, bênh vực, phù trì lẫn nhau. Cho nên nước nào từ xưa đến nay cũng lấy nghĩa gia tộc làm trọng. (Phạm Thượng Chi)

- Duy chỉ ở nơi gia đình, người ta mới tìm được chốn nương thân để chống lại những tai ương của số mệnh. (Euripide)

- Cái học thuyết xã hội nào tìm cách phá hủy gia đình là bất lương và hơn nữa không áp dụng được. Gia đình là cái tinh thể của xã hội vậy. (Victor Hugo)

- Những lúc sung sướng nhất của đời tôi thật ngắn ngủi mà cái thời gian ngắn ngủi đó là tôi đã được sống giữa tổ ấm gia đình. (Jefferson)

- Quyền huynh thế phụ.

- Anh em như thể tay chân.

- Máu chảy, ruột mềm.

T. V. Phê biên soạn

Cùng Tác Giả:

- Giới Thiệu Những Tác Phẩm Về Thơ, Văn, Nhạc Của Lê Hữu Nghĩa T. V. Phê Nhận định

- Nhạc Sĩ Vô Thường Và Ngón Đàn Tay Trái T. V. Phê Tạp luận

- Năm Ngọ Nói Chuyện Ngựa T. V. Phê Tiểu luận

- Nhà thơ Tô Đình Sự T. V. Phê Nhận định

- Thi Sĩ Đông Hồ T. V. Phê Tạp bút

- Hiểm họa từ Trung Quốc T. V. Phê Tạp luận

- Feb 1, 2003: Phi thuyền con thoi Columbia bị nổ tung T. V. Phê Tạp luận

- Chuyện trùng hợp lạ kỳ T. V. Phê Tạp luận

- Phạm Duy và Minh Họa Kiều T. V. Phê Tạp bút

- Trịnh Công Sơn: Quê hương, Tình yêu, Thân phận T. V. Phê Tạp bút