12-9-2007 | GIẢI TRÍ

Cảnh nghèo khó và bệnh tật của thi hào Nguyễn Du

  T. V. PHÊ

     Phần mộ thi hào Nguyễn Du

1) Khi Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ kéo đại binh ra Bắc đánh tan hơn hai mươi vạn quân Thanh. Tôn Sĩ Nghị hoảng hốt bỏ cả ấn tín thoát thân về nước, vua Chiêu Thống chạy theo sang Tàu. Nhà Lê cáo chung. Thời thế thay đổi, chỉ mới đỗ Tam Trường (Tú Tài) Nguyễn Du đã phải bỏ học trở về quê vợ, sống nhờ nhà người anh vợ ở Quỳnh Côi, Thái Bình. Ðoạn đời mười năm gió bụi bắt đầu khi ông mới 22 tuổi (1786 - 1795).

Thời gian này ông sống cảnh "ăn gởi nằm nhờ" nay ở bờ sông mai bãi bể (lữ thực giang tân hựu hải tân); sinh kế cùng quẫn, thân lại mang bệnh tật liên miên hành hạ ông đến cả mùa xuân, đã vậy lại nghèo quá không có thuốc uống (tam xuân tích bệnh bần vô dược); trời mới chớm thu, khí trời hơi se lạnh ông đã thấy khổ vì không áo (tảo hàn dĩ giác vô y khổ), mới ba mươi tuổi mà tóc đã bạc trắng: 

Thập tải phong trần khứ quốc xa,

Tiêu tiêu bạch phát ký nhân gia.

(U cư - Thanh Hiên thi tập)

(Mười năm gió bụi bỏ quê hương đi xa,

Bơ phờ đầu bạc ở nhờ nhà người)

(Ở nơi u tịch)

2) Sau khi khởi nghĩa chống Tây Sơn thất bại (1796), lúc này ông đã 31 tuổi, vợ chết để lại một đứa con. Ra khỏi tù ông quyết định trở về quê nhà ở ẩn dưới chân núi Hồng Sơn (1796 - 1802) bên bờ sông Lam. Ðời sống cũng không khá gì hơn, cái nghèo đói vẫn giày vò, thiếu ăn thiếu mặc, thân mình xương bọc da (phong trần đội lý hưu bì cốt), bếp lạnh tro tàn suốt ngày không đỏ lửa (táo đầu chung nhật vô yên hỏa), bệnh cũ lại tái phát đến nỗi ông phải nằm liệt giường mấy tháng trời phó mặc cho chuột đói leo lên giường gặm sách:

Ða bệnh đa sầu khí bất thư,

Thập tuần khốn ngọa Quế giang cư.

Lệ thần nhập thất thôn nhân phách,

Cơ thử duyên sàng khiết ngã thư. 

(Ngọa bệnh)

(Lắm bệnh nhiều buồn khí không thư thái,

Mười tuần nằm liệt bên bờ Quế giang.

Thần dịch lệ vào nhà bắt hồn vía người,

Chuột đói leo lên giường gặm sách vở ta)

(Nằm bệnh) ⁽¹⁾

3) Cảnh sống ẩn dật chung quanh toàn là núi xanh (xử sĩ môn tiền thanh giả sơn), chẳng có ai thăm hỏi (thập niên túc tật vô nhân vấn), cạnh gối chỉ có chồng sách đỡ tấm thân bệnh tật (chẩm bạn thúc thư phù bệnh cốt); đã vậy cười khóc cũng phải tùy thời vì thân mình bị nghi kỵ (tiếu đề tuẫn tục can qua tế), tâm sự không biết ngỏ cùng ai (ngã hữu thốn tâm vô dữ ngữ); cuộc đời cô đơn buồn bã đến cùng cực (u cư sầu cực)! ⁽²⁾

Ông cảm thấy sống chưa làm nên danh phận gì mà thân đã suy yếu (sinh vị thành danh thân dĩ suy) khiến ông lo nghĩ đến tóc bạc bơ phờ (tiêu tiêu bạch phát mộ phong xuy) và bị chứng mất ngủ (bất mị) vì "không sao tìm ra được nghiệm số cho các phương trình nhân sinh":

Bất mị thính hàn canh,

Hàn canh bất khẳng tận.

. . . . . 

Ám tụng Vấn thiên chương,

Thiên cao hà xứ vấn?

(Bất mị)

(Không ngủ nghe điểm canh lạnh,

Canh lạnh điểm mãi không thôi.hông thôi.

. . . . .

Thầm đọc Vấn thiên chương,

Trời cao biết đâu mà hỏi?)  ⁽³⁾

4) Tóm lại cụ Nguyễn Du của chúng ta ngoài cảnh sống khốn khổ còn bị đủ các chứng bệnh hành hạ: đầu tóc bạc sớm, xương cốt đau nhức, cột sống biến dạng, tứ chi gầy còm, hệ miễn dịch suy yếu, mất ngủ...; vậy mà cụ có tới ba vợ và mười tám con (12 trai + 6 gái). Cụ mất khi chỉ mới 55 tuổi (16-9-1820) trong một nạn dịch.

Bác sĩ Trần Văn Tích định bệnh: thận cụ bị suy và cho toa: "các vị thuốc bổ thận bậc nhất là là Thục địa, Dâm dương hoắc (tên thuốc đủ nói rõ công năng), Bắc Ngũ vị, Câu kỷ; các vị thuốc bổ thận bậc nhì có Sinh địa, Ba kích thiên, Hà thủ ô (lại tên thuốc đầy ý nghĩa!), Ðỗ trọng, Qui bản, Hải sâm. Thang thuốc đắc dụng có thể là Hữu qui hoàn nếu thận dương bất túc có vẻ thiên thắng, là Tả qui hoàn nếu thận âm bất túc có vẻ thiên thắng. Hoặc đơn giản hơn, quen thuộc hơn, kinh điển hơn, có thể kê đơn Lục vị địa hoàng hoàn. Thang phương này trình bày dưới dạng đặc chế thuốc viên trên thị trường Trung dược Âu châu hiện thời mang tên Six Flavor Teapills, mỗi hộp 200 viên, mỗi viên 0,18 gr, giá bán sỉ 3,00 Âu kim, giá bán lẻ 4,77 Âu kim. Tính ra mỗi hộp giá chỉ chừng 5 Mỹ kim. Giá Nguyễn Du được tỵ nạn ở Ðức ... Và nghĩ mà thương Nguyễn Du quá chừng ..." ⁽¹⁾

1) Hồ sơ bệnh lý Nguyễn Du, Trần Văn Tích, Văn Học số 207, tháng 7/2003, trang 6.

2) Tìm Hiểu Nguyễn Du Và Truyện Kiều, Nguyễn Quảng Tuân, NXB KHXH, 2000, trang 19.

3) Chứng mất ngủ của Nguyễn Du, Trần Văn Tích, Văn Học số 208 & 209, tháng 8&9/2003, trang 65.

T. V. Phê

(12/9/2007)

DANH NGÔN:

     Mấy Nhịp Cầu Tre

- Nghe lời chê bai mà giận là khiến cho người ta gièm pha. Nghe câu khen ngợi mà mừng là khiến cho người ta nịnh hót. (Vân Trung Tử)

- Bạn hãy nên coi như lời chê trách khi người ta ca ngợi bạn mà bạn không hề xứng đáng (A. Mercereau)

- Sự khiêm nhường luôn gắn với khoan dung và sự kiêu ngạo dính dáng với ghen tỵ. (Rivarol)

- Người khiêm tốn không phải là người thờ ơ với những lời khen, mà là người chăm chú nghe những lời chỉ trích. (Jean Paul Sartre)

- Trong tình bạn nếu không dung thứ nhau những khuyết điểm nhỏ thì khó mà kết thân với nhau lâu bền được. (La Bruyère)

- Tình bạn là một tâm hồn ở trong hai cơ thể và một cơ thể ở trong hai tâm hồn. (Aristote)

- Tình bạn chân thành là một cái cây mọc chậm và phải thử thách, phải chịu đựng nhiều nghịch cảnh trước khi được gọi bằng danh hiệu đó.(Washington)

- Trách bạn ở chỗ vắng, khen bạn ở chốn đông. (Syrus)

- Có lần nhà văn Moritj Saphir (1795 - 1858), nhà văn trào phúng nổi tiếng người Ðức, cãi nhau với một nhà thơ. Anh này vốn ghét ông, nói một cách hằn học:

- Thưa ngài Saphir, ngài viết chỉ vì tiền. Còn tôi thì viết vì danh dự. Saphir từ tốn đáp:

- Vâng! Mỗi chúng ta viết chính vì cái chúng ta thiếu.

T. V. Phê biên soạn

Cùng Tác Giả:

- Giới Thiệu Những Tác Phẩm Về Thơ, Văn, Nhạc Của Lê Hữu Nghĩa T. V. Phê Nhận định

- Nhạc Sĩ Vô Thường Và Ngón Đàn Tay Trái T. V. Phê Tạp luận

- Năm Ngọ Nói Chuyện Ngựa T. V. Phê Tiểu luận

- Nhà thơ Tô Đình Sự T. V. Phê Nhận định

- Thi Sĩ Đông Hồ T. V. Phê Tạp bút

- Hiểm họa từ Trung Quốc T. V. Phê Tạp luận

- Feb 1, 2003: Phi thuyền con thoi Columbia bị nổ tung T. V. Phê Tạp luận

- Chuyện trùng hợp lạ kỳ T. V. Phê Tạp luận

- Phạm Duy và Minh Họa Kiều T. V. Phê Tạp bút

- Trịnh Công Sơn: Quê hương, Tình yêu, Thân phận T. V. Phê Tạp bút