Nữ sĩ Thụy An, 1954
Nữ sĩ Thụy An, 1954
Khởi Hành số 77 (tháng 3.2003) đã đăng một truyện ngắn của bà Thụy An, nhan đề Giết Chó, do chúng tôi sưu tập từ Tạp chí Phổ Thông của Hội Ái hữu Sinh viên Trường Luật Hà Nội.
Lời giới thiệu của bổn báo chủ bút năm đó tới nay xem ra vẫn còn giá trị, nhiều người đã biết đến Thụy An, tìm iểu thêm về Thụy An, một nhà văn nữ tài ba, tiên phong trong nghề so với các nhà văn nữ Việt Nam từ đó đến nay. Xin trích lại một phần lời giới thiệu đó nơi đây:
"Thụy An Hoàng Dân là một nhà văn nữ nổi tiếng từ khoảng 1940, vừa qua văn chương vừa bởi cách sống, song danh vọng đã không rực rỡ, số phận lại còn gian lao, vào tù ra khám, một đời văn va chạm với sắt máu.
Thụy An là bút hiệu của bà Lưu Thị Yến, sinh năm 1916 ở Hà Nội, quê gốc ở làng Vân Đình, Hà Đông, con ông Lưu Tiến Ích và và Phùng thị Tôn.
Năm 13 tuổi bà có thơ đăng trên Nam Phong tạp chí, sau này từng viết cho các báo Phụ Nữ Tân Văn khi Phan Khôi là chủ bút, và trên hai tờ Đàn Bà Mới và Đàn Bà, đều do chính bà chủ trương, xuất bản ở Sài gòn và Hà Nội, khoảng cuối thập niên '30.
"Khoảng 1950, nhà hoạt động cách mạng Đỗ Đình Đạo, từng là Quân ủy Trung ương của Quốc Dân Đảng, bị ám sát chết, gây sôi nổi báo giới Hà Nội, trong đó báo chí có nhắc đến tên Thụy An như là một người trách nhiệm, hoặc liên hệ. Cuối thập niên này, tên bà lại được báo chí nói đến nhiều, cả ở Hà Nội lẫn Sài gòn. Lần này bà bị cộng sản Hà Nội qui tội làm gián điệp cho ngoại bang, hoạt động bên cạnh ông Nguyễn Hữu Đang, Trần Thiếu Bảo, là hai nhân vật chủ chốt trong Nhóm Nhân Văn - Giai Phẩm; bà bị kết án và ở tù 15 năm trong nhà giam Hỏa Lò. Cho tới lúc đó, tuy viết văn viết báo nhiều, bà chỉ mới có hai tác phẩm được in thành sách: truyện dài Một Linh Hồn (1942) và tập truyện ngắn Bốn Mớ Tóc (1950).
Trong bộ Nhà Văn Hiện Đại, quyển năm, Vũ Ngọc Phan xếp Thụy An vào khuynh hướng Tiểu thuyết Xã hội cùng với Trương Tửu, Nguyên Hồng, Thạch Lam, Đỗ Đức Thu, Nhượng Tống, ... Ông dùng những dòng sau đây để kết luận về Thụy An: " Một Linh Hồn cũng đáng kể là một tiểu thuyết xuất sắc nhất của phụ nữ Việt Nam từ trước đến nay: tác giả đã giàu tưởng tượng, truyện lại xây dựng một cách vững vàng, chắc chắn." (NVHĐ, trang 1208).
Cách đây hai năm, một thân hữu đã gửi tặng Khởi Hành nhiều sách quí hiếm, trong có tập truyện ngắn Bốn Mớ Tóc của Thụy An, do nhà xuất bản Thế Giới xuất bản tại Hà Nội vào tháng 7.1950. Sách dày 100 trang, trình bày thật mỹ thuật, dù bìa chỉ có 2 màu, đen và màu rêu. Ngoài bài "Thay lời tựa," sách chỉ gồm có 3 truyện: Một thương, Bà mẹ cô con và mớ tóc, Thế phát, cả ba đều viết về tóc, và "Thay lời tựa" cũng nói về tóc.
Nhà xuất bản Thế Giới (mà chúng tôi biết là do ông Nguyễn Văn Hợi chủ trương - ông đã tiếp tục hoạt động in ấn ở Sài gòn, và đã cho Khởi Hành đặt tòa soạn ngay trong nhà in của ông trên đường Phạm Ngũ Lão) - đã viết những dòng giới thiệu như sau về Thụy An: "Như nhiều nhà văn khác, bà Thụy An khởi đầu văn nghiệp bằng sự viết báo. Bà đã viết trong những báo Phụ nữ Thời đàm, Phụ nữ Tân văn, Essor và Bạn trẻ, từ năm 1934 đến 1945 bà chủ trương hai tờ tuần báo Phụ nữ: Đàn bà Mới ở Sài gòn và Đàn bà ở Hà Nội. ... Chúng ta sẽ thấy ở tác phẩm này và những tác phẩm sau, bà Thụy An với cây bút uẩn súc bằng tấm lòng thành thực đầy tư tưởng đã vượt cái địa hạt văn chương tình cảm và lãng mạn để cảm thông và diễn đạt cái nhịp sống chung của dân tộc, của nhân loại đang trỗi dậy."
Ngay những dòng đầu của "Thay lời tựa," nhà văn Thụy An đã cho thấy tâm tư người tác giả ý thức trong cuộc sống thời Hà Nội trong chiến tranh ấy như thế nào:
Mỗi khi qua chợ Đồng Xuân, có bao giờ các bạn đưa mắt nhìn mấy ngôi hàng ngay trước cửa, bán một thứ hàng đặc biệt: tóc, tóc đã sắp thành độn. Độn tóc cuộn tròn bày trên giá hàng, độn tóc treo giài [ngày nay ta viết là dài], buông thõng từ giẫy [dẫy] phía sau lưng người bán, làm thành một tấm nền ma quái, hồ nhìn ta vội quay mặt đi ngay, để tránh một cảm giác ghê ghê, rợn rợn.
"Nhung mà một câu hỏi cũng đã kịp đến ám ảnh tâm trí ta: 'Tóc ai đấy nhỉ?' ... "Ta nghĩ ngay đến những xác chết vô thừa nhận của những nhà thương thí... Nhất là trong buổi loạn ly này, với cái số người chạy trốn khói lửa ở miền hậu phương bát ngát, ùn ùn kéo vào cái Hà Nội rất giàu có mà rất kiệt quệ này, những xác chết ấy càng sẵn lắm..."
Bà còn làm thơ lưu loát song không có gì đặc sắc. Ví dụ:
Cái Tết miền Nam vô vị quá
Câu thơ Nguyễn Bính lại mang ngâm
Nắng thiêu rụi cả, thiêu tàn cả
Còn nét gì đâu gợi tứ xuân
Tôi về quên mất cả xuân sang)
Mời bạn đọc thưởng thức 'Bà mẹ cô con và mớ tóc' để thấy rằng truyện này đã được in thành sách năm 1950, nghĩa là nhà văn Thụy An viết nó ít ra là đã 62 năm trước. Biết thế để "chiêu niệm" sự tiến bộ của văn chương phụ nữ ta ngày nay như thế nào so với quá khứ.
