TRẦN HOÀI THƯTRẦN HOÀI THƯBài thơ Lưu biệt của Phạm Ngọc Lư được trích từ thi phẩm Đan Tâm (1) có nội dung như sau:
Qua cầu một cỗ áo quan
Tiếng sênh dìu bước hai hàng âm công
Bước theo khăn chế áo sồng
Hắt hiu cờ rũ lạnh lùng vàng rơi
Chân cầu nước ngậm ngùi trôi
Tiếng kinh tiếp dẫn bồi hồi tràng giang
Đôi bờ lưu biệt linh quan
Nước soi bóng nến hai hàng lung linh
Người không về cõi u minh
Người về bản thổ nặng tình cố hương
Từ nay mây khói vô thường
Theo người nhập thể cội nguồn nghìn xưa
(Nam Phước, tháng 6 – 1998)
Một câu hỏi là tại sao thi sĩ lại chọn giòng sông làm bối cảnh cho đám tang thay vì chọn ngọn đồi, đồng cỏ, chân đèo hay con đường tỉnh lộ, hay ngoại ô thành phố như trong bài thơ của Phổ Đức sau đây:
vào khuya phố ngủ đèn mờ
đường heo hút gió dưới bờ cây đêm
xe đi khấp khểnh gập ghềnh
thây nằm trơ lạnh ngả nghiêng gục đầu
mặt mày nhầy nhụa mắt sâu
tay xuôi má hõm máu sầu tràn môi
về đâu khi héo cuộc đời?
chiếc thân mệnh bạc quê người dở dang
xác vùi đâu giữa đêm tàn?
xe qua cầu nhỏ tiếng than lạc loài
công danh sự nghiệp mấy ai?
thấy gì hơn mảnh hình hài quắp co!
rũ đời trong chiếc xe bò
hỏi ai tránh được bước đò thời gian
ngoại ô sương lạnh buông màn
không gian truy niệm mây đan mưa nhòa
đường vào nghĩa địa mờ xa
xe lăn tiếng mỏi nghe mà buồn tênh!
(Phổ Đức – Xe bò đưa xác)
hay ở một xóm ăn chơi giang hồ trong một bài thơ của Văn Cao:
Ngã tư nghiêng nghiêng xe xác
Ði vào ngõ khói Công Yên
Thấy bâng khuâng lối cỏ u huyền
Hương nha phiến chập chờn mộng ảo
Bánh nghiến nhựa đang kêu xào xạo
Ai vạc xương đổ sọ xuống lòng xe
Chiếc quỷ xa qua bốn ngả ê chề
Chở vạn kiếp đi hoang ra khỏi vực
Mưa, mưa hằng thao thức
Trong phố lội đìu hiu
Mưa, mưa tràn trên vực
Trong tối gục tiêu điều
Mang linh hồn cô liêu
Tiếng xe càng ám ảnh
Tiếng xe dần xa lánh
Khi gà đầu ô kêu.
(Văn Cao – Chiếc xe xác qua phường Dạ Lạc)
Ở Phổ Đức nhà thơ chọn bối cảnh là một ngoại ô trong đêm về sáng. Ở Văn Cao, là Phường Dạ Lạc. Còn ở Phạm Ngọc Lư là giòng sông. Mỗi tác giả có mỗi lối chọn lựa để mà sơn phết vào thơ mình...
Theo tôi, chỉ có giòng sông mới thật sự trọn vẹn... Chỉ có giòng sông mới có đôi bờ sinh và tử… Bao nhiêu áng thơ văn, có áng thơ văn nào lấy ngoại ô hay một xóm ăn chơi để nói về ý nghĩa của cái bến cuối cùng của một đời người trên quả đất? Chỉ có giòng sông. Hàng triệu năm trôi qua, giòng sông vẫn vậy, con đò nhân sinh vẫn tiếp tục đón người về bên kia cõi khác… Vẫn là cuối cùng là hai chữ “không” và “về”. Vẫn là “lưu” và “biệt”.
Chân cầu nước ngậm ngùi trôi
Tiếng kinh tiếp dẫn bồi hồi tràng giang
Đôi bờ lưu biệt linh quan
Nước soi bóng nến hai hàng lung linh
Người không về cõi u minh
Người về bản thổ nặng tình cố hương…
Đó là lý do tại sao tác phẩm Câu chuyện một dòng sông của H. Hesse do Phùng Khánh & Phùng Thăng dịch lại được đón nhận.
Có phải vậy không?
(1) Đan Tâm, thơ Phạm Ngọc Lư, Thư Ấn Quán tái bản tại Hoa Kỳ
