TRẦN YÊN HÒATRẦN YÊN HÒA
Nhà thơ Tô Thùy Yên
(1938 - 21.5.2019)
Tháng 3. 1995, tôi qua Mỹ, sống ở nam Cali. Những ngày đầu chân ướt chân ráo với những lo toan về cuộc sống, làm tôi vùi đầu. Những dự tính trước khi đi, là sẽ gặp được một số anh em văn nghệ đã qua đây trước tôi, mà từ lâu tôi từng yêu thích. Nhưng trước mắt là những chuyện đời thường, lo giấy tờ SS, lo học ESL để kiếm một công việc nào đó làm ăn, nên chuyện văn chương thi phú coi như tạm thời xếp qua một bên.
Qua 3 tháng như vậy. Khoảng tháng 5, có một người bạn cũ, nguyên là sĩ quan không quân, thấy tôi buồn quá đổi, nên có ý mời tôi đến tham dự một buổi họp mặt tại nhà anh. Buổi họp mặt gồm toàn các cựu pilot, cựu sĩ quan không phi hành, đâu khoảng 20 người, thêm một số thân hữu, bạn bè, gia đình. Trong bữa tiệc, có phần văn nghệ giúp vui.
Người giới thiệu chương trình, giới thiệu một bạn lên đọc bài thơ Ta Về của tác giả Tô Thùy Yên.
Tô Thùy Yên thì tôi biết, qua những ngày xưa, ngày mới tập tành đọc sách, tập tành làm thơ. Tôi đã đọc Sáng Tạo, Bách Khoa, Thế Kỷ 20... Đã biết tên Tô Thùy Yên, một trong những thi sĩ theo trào lưu làm mới thơ, cùng thời với Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền...
Nhưng cái tạng của tôi còn cổ hủ lắm, nghĩa là thơ phải là lục bát, tám chữ, bảy chữ, năm chữ, sáu chữ, đều khoái, nhưng phải có vần điệu. Có thích cách tân, nhưng cách tân dựa trên ngôn ngữ (từ).
Đó là cách dùng chữ mới, lạ, mà hay. Còn những bài thơ không vần điệu, thơ xuôi, thì tôi chưa "nuốt" trôi, chưa đồng cảm được... Nên thuở đó, thơ Tô Thùy Yên, tôi có đọc, nhưng không thấm bằng thơ Huy Cận, Xuân Diệu, Bùi Giáng, Tường Linh, Hoàng Anh Tuấn hay gần hơn, chung quanh tôi, là Hoàng Lộc, Thành Tôn, Luân Hoán, Đinh Trầm Ca... Cho nên có thể nói, tâm hồn tôi hơi "cổ lỗ sĩ", chưa thấm được những bài thơ quá mới, hay sau này, những bài tân hình thức, hậu hiện đại.
Hôm đó, người bạn trong nhóm không quân lên đọc bài thơ Ta Về của Tô Thùy Yên, làm tôi choáng váng. Cái choáng váng vì một bài thơ hay, cùng lúc giọng đọc người bạn cũng "tạm được". Cái choáng váng, lâng lâng tâm hồn như được uống một ly rượu say. Hôm đó, có bia Heinecken, nhưng tôi không say bia, mà say thơ, vì tôi cũng đã làm thơ, nhưng qua bài Ta Về, tôi thấy ngôn ngữ tác giả xử dụng, trong xuyên suốt bài thơ, hay quá.
(dài 124 câu, chia làm 31 khổ, mỗi khổ 4 câu, thêm 2 câu dạo đầu)
Với 124 câu thơ, rất nhiều từ lạ, mà không tối nghĩa, mà không đoạn nào có ý tưởng trùng lặp với đoạn thơ trước. Tôi choáng váng cũng thêm một điều nữa, là từ năm 1975 đến năm 1995, đúng là hai mươi năm, tôi chưa được tham dự một buổi đọc thơ nào của "phe ta". Trong trại cải tạo thì lao động cưỡng bách, về ngoài đời thì đầu tắt mặt tối kiếm cái ăn, còn thì giờ đâu mà thơ với thẩn. Cho nên, đây là lần đầu tiên tôi được tham dự "ké" sinh hoạt văn nghệ này, mà trúng tủ là nghe được một bài thơ hay, thì tôi choáng váng cũng đúng thôi.
Cũng hơn suốt 3 năm trôi qua nữa, tôi lại đầu tắt mặt tối trong hãng làm thịt heo IBP, tận tiểu bang Iowa lạnh lẽo. Sáng thức dậy 4 giờ tự nấu đồ ăn mang theo, tối gần 11.pm mới mò về, nằm lên giường là chỉ có ngủ mà thôi. Nên chuyện thơ văn phải "gởi gió cho mây ngàn bay.".
Nhưng trong tâm tưởng tôi, vẫn theo dõi những sinh hoạt văn học nghệ thuật của anh em. Tôi liên lạc với nhà văn Viên Linh để mua báo Khởi Hành. Nhờ Viên Linh tôi được biết nhà thơ Thành Tôn qua Mỹ (1996). Tôi liên lạc với Khánh Trường mua tờ Hợp Lưu, tôi đọc biết thêm một số sinh hoạt khác. Tô Thùy Yên vẫn mù tăm trong tôi. Nhưng tôi nghĩ, ở đâu đó, Tô Thùy Yên vẫn làm thơ... cũng như các bạn yêu thơ khác, vẫn miệt mài làm thơ cho riêng mình, dù có đăng báo hay không.
Mãi đến năm 2004, tôi trở về Cali được 7 năm, và làm việc ở báo Sài Gòn Nhỏ. Lúc này, tôi được tin nhà thơ Tô Thùy Yên sắp từ Houston qua Cali, tổ chức Ra Mắt tập thơ mới của ông, tập Thắp Tạ.
Tiếng tăm Tô Thùy Yên đã lẫy lừng từ trong nước, từ ngày ông trong Ban Biên Tập Tạp Chí Sáng Tạo, và đã có những bài thơ để đời, như bài "cánh đồng con ngựa chuyến tàu" ông viết nghe đâu từ hồi 16, 17 tuổi.
Bài thơ này, nhiều cây bút phê bình khen lắm, nhưng theo não trạng thơ của tôi, thì tôi không thích mấy, vì nó có tính cách triết lý quá.
Từ năm 1985, bài thơ Ta Về của ông ra đời, có thể nói, cả thế giới thơ ca, đều biết đến Tô Thùy Yên, gắn Ta Về với Tô Thùy Yên là một, bỏ xa Trường Sa Hành, bỏ xa Chiều Trên Phá Tam Giang (dù CTPTG đã được Trần Thiện Thanh, dựa ý, phổ thành ca khúc, được nhiều ca sĩ nổi danh đơn ca, song ca, làm nhạc cảnh, nhưng nghe nói, chính Tô Thùy Yên không thích ca khúc này, vì ông nghĩ, Trần Thiện Thanh phổ thơ ông vào nhạc, nhạc chưa xứng tầm với bài thơ).
Hôm Ra Mắt Thắp Tạ, rất đông quan khách tới dự. Phải nói, chuyện Ra Mắt Sách, nhất là Ra Mắt Thơ, thì khó "kiếm" khách tới tham dự nhiều. Nhưng hôm đó, tôi nhớ lại, hội trường nhật báo Người Việt đầy đặc người, dù tôi đến sớm. Tô Thùy Yên ngồi ở bàn dành cho tác giả, gần cửa ra vào. (hình như có Huy Phương ngồi gần đó). Lần đầu tiên nhìn Tô Thùy Yên, ông vẫn như những hình tôi được nhìn trong các báo, trông rất trẻ, rất lãng tử, tóc hớt hất ra phía sau, dù lúc đó ông đã 66 tuổi (1938-2004).
Tôi nhớ lại.
Tôi đến bàn ông ngồi ký tặng (bán) sách cho độc giả, nhìn ông, tôi cười và xin mua một cuốn.
Tôi:
- Chào anh Tô Thùy Yên, cho tôi mua một cuốn.
Tự nhiên, anh nói:
- Trần Yên Hòa phải không?
- Dạ!
Rồi anh, ký tặng, viết tên tôi đàng hoàng cùng chữ ký. Thủ bút của anh trên tập thơ Thắp Tạ, tôi còn giữ đến mãi bây giờ.
Thật sự tôi quá cảm động, rất cảm động, khi nghe anh gọi tên tôi, mà tôi không tự giới thiệu (tôi nhớ có anh Huy Phương ngồi gần anh, không biết Huy Phương có "nhắc tuồng" cho anh, tên các bạn văn anh chưa biết không?)
Tôi không biết (có/không), nên cảm động đến lính quýnh.
Anh viết trên tập Thắp Tạ cho tôi:
Bản của Trần Yên Hòa
11/04
Ký tên
Tô T Yên
Tập thơ in thường, 140 trang, in trên bìa dày trắng láng, giấy bên trong cũng trắng.
Bìa, ngoài chữ Tô Thùy Yên, Thắp Tạ
và 3 câu thơ:
thức cho xong bài thơ
mai sớm ra đi
cài hờ lên cửa tặng
An Tiêm
Trang 9, ghi thêm: Tập thơ này, do tác giả tự xuất bản, nhưng đặt dưới danh hiệu An Tiêm, nhằm thể hiện một lời hứa tương tri đã lâu năm giữa tác giả và nhà xuất bản.
Tôi xin ghi lại toàn bài Thắp Tạ, lấy tên cho toàn tập thơ
Thắp Tạ
Tặng Huỳnh Diệu Bích
Trăm năm đã chẳng nề hà
Một mai nàng lên núi chan chứa,
Hỏi tìm cho gặp đá tiên tri...
Về sau, đời có ra sao nữa,
Cũng đã đành tâm sẵn một bề.
Đá, chẳng đá nào lên tiếng với...
Nàng đi thôi đã nát chân hồng,
Nghe con vượn ẩn thân khóc hối
Một lần bỏ lỡ chuyến lìa non.
Một mai nàng vô rừng u ẩn.
Nhặt trái nưa về nhuộm dạ sầu,
Thấy trăm họ cỏ cây chen quấn,
Nương náu nhau mà tội nợ nhau.
Con loan, con phượng bay đâu lạc,
Đến nỗi nào, sao chẳng gọi bầy?
Nếu như hoa biết chiều nay rụng,
Âu cũng vui mà nở sáng nay.
Một mai nàng qua cầu cam mặc,
Mưa nắng gì thôi cũng một thì...
Rau hạnh, rau vi từ lúc có,
Chưa từng nguôi biếc bãi Kinh Thi.
Cửa đẩy lầm, vô lường cuộc diện...
Ba ngàn thế giới đã nhà chưa?
Lâu ngày, thân thế rách như gió,
Thấy lại mình như kẻ đáng ngờ.
Một mai nàng đến thành hoa gấm,
Hát một chiều, tiền thưởng ngập chân,
Vui nốn náo trời, thốc tháo biển...
Một lần, thử đổi bỏ chân thân.
Gà nửa khuya gáy xộ trăng muộn.
Ai hồ nghi lộn kiếp bên này?
Con chó khóc tru ngoài địa giới,
Ngờ ngợ người góc biển chân mây.
Một mai nàng ra bãi vô định,
Nhìn sông đổi lòng, nhìn núi chuyển chân.
Mây bay bay như những vẫy biệt...
Nàng đứng cho tàn như một nén nhang.
Thắp tạ càn khôn một vô ích,
Thắp tạ nhân quần một luyến thương.
Biển Đông đã một ngày xe cát...
Khuất giạt, mơ lai kiếp dã tràng.
7 - 1998
Tôi xin nói lại, về bài thơ này, và hầu như nhiều bài khổ thơ 4 câu, 7 chữ như thế này của Tô Thùy Yên, chữ dùng lạ, nhưng đọc lên sẽ hiểu ngay, thấm ngay, không bí hiểm, mơ hồ, kỳ bí hay mù mờ triết học như những bài thơ xuôi không vần của ông.
Những từ lạ, mà hay, nên đọc hiểu ngay:
núi chan chứa, đành tâm, lên tiếng với..., nát chân hồng, vượn ẩn thân khóc hối, nhuộm dạ sầu, chen quấn, qua cầu cam mặc, nguôi biếc bãi, cửa đẩy lầm, đã nhà chưa, thân thể rách như gió, nốn náo, thốc tháo, gáy xô, khóc tru, bãi vô định, vẫy biệt, một vô ích, khuất giạt...
Các chữ cũng thường thôi, nhưng đọc lên nghe lạ, nhờ sự ghép nối trong một câu thơ, đoạn thơ, thành lạ...
Đó là thiên tài. Đó là nhờ Tô Thùy Yên đã, dùng chiếc đũa thần, khuấy, trộn, rồi chọn lựa, ghép lại thành một bài thơ hay.
Người làm thơ hơn nhau ở chỗ đó
Tôi thích những bài thơ loại này của ông (hơn).
Hôm ra mắt tập thơ, có cô Cẩm Nhụy. Cô rất đẹp, như thơ, với áo dài tha thướt, tóc xõa ngang vai, đứng ngâm bài Ta Về, suốt gần cả tiếng đồng hồ, mà người nghe vẫn thích thú, (cũng nghe nói Cẩm Nhụy là người rất mê thơ Tô Thùy Yên, nên đã từ TX qua Cali cùng Thi Sĩ).
Gần đây, nghe tin từ anh em văn nghệ: Nhà thơ Đỗ Quý Toàn cùng bác sĩ Bích Liên, hổ trợ tài chánh để in Tô Thùy Yên, Tuyển Tập Thơ. Tuyển tập được in tại Đài Loan, nên rất đẹp. Và qua bài viết của nhà văn Trần Doãn Nho, từ báo Người Việt, và của nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp, từ báo Trẻ, đều khen tuyển tập này hết mình, nên tôi cũng muốn có một cuốn.
Và lại nghe nói, tuyển tập được in ra, chỉ để tặng những bạn yêu thơ Tô Thùy Yên, nên tôi bèn (liều mình) viết email cho anh Đỗ Quý Toàn. May mắn là tôi nhận được một tập thơ, biếu không.
Đúng là một tập thơ đẹp, dày 360 trang, bìa cứng. Bìa bọc ngoài màu đen, láng, phía dưới cùng ghi chữ:
T Ô T H Ù Y Y Ê N T U Y Ể N T Ậ P T H Ơ .
Gáy ghi 2018.
Bìa sau là 4 câu thơ:
Đi như đi lạc trong trời đất,
Thủy tận sơn cùng, xí xóa ta.
Cõi chiều, đứng lại, khóc như liễu:
Có thật là ta đi đã xa?
Tuyển Tập Thơ gồm 95 bài thơ, có bài rất ngắn, “Tặng Phẩm,” 3 câu, 14 chữ; có bài rất dài, “Mùa Hạn,” 188 câu, 1326 chữ.
Hình như trong tuyển tập này có mặt hầu hết những bài thơ nổi tiếng của Tô Thùy Yên.
Cảm ơn nhà thơ Đỗ Quý Toàn, đã cho không tôi tập thơ quý của Tô Thùy Yên.
Khi tôi in tập hơn năm mươi lăm năm thơ TYH, tôi có gởi một số sách sang Houston, TX, cho anh Nguyễn Hàn Chung, nhờ Nguyễn Hàn Chung chuyển tặng anh em văn nghệ bên đó (có Tô Thùy Yên). Sau, Nguyễn Hàn Chung chuyển qua anh Phan Xuân Sinh, nhờ Phan Xuân Sinh chuyển tiếp. Bản biếu gởi anh Tô Thùy Yên, Phan Xuân Sinh nhờ Tô Thẩm Huy gởi, vì Tô Thẩm Huy, rất gần gủi Tô Thùy Yên. Tô Thẩm Huy đã chuyển và có thông báo cho tôi biết.
Sau một thời gian ngắn, nghe tin sức khỏe Tô Thùy Yên có phần yếu đi.
Rồi trên một Fb, Phan Xuân Sinh ghi lại hình ảnh, buổi đi thăm Tô Thùy Yên ở bịnh viện, khi anh Tô Thùy Yên bị strock. Qua hình, thấy chung quanh anh toàn dây nhợ, ống chuyền nước biển...Nhìn anh nằm ở bịnh viện với linh tinh dụng cụ y khoa gắn vào người, tự nhiên tôi thấy buồn quá, nhìn cuộc đời con người thật là hữu hạn...
Chạnh nghĩ, anh đã đi đến gần bờ vực tử sinh...
Và đúng 9:15 pm (giờ TX) ngày 21.5.2019, anh ra đi thực.
Vĩnh Biệt Tô Thùy Yên,
Người Thi Sĩ Lạ, mà tôi Yêu / Quý.
