26-03-2015 | VĂN HỌC

Về hai tác phẩm đầu tay của Nhất Linh (l906-l963):

Nho Phong và Người Quay Tơ như là những báo hiệu thiên tài của một nhà văn

  NGUYỄN VĂN SÂM

     Nhà văn Nhất Linh
      (1906 - 1963)

Lời vào đề:

Nhất Linh Nguyễn Tường Tam có 4 quyết định quan trọng cho đời ông nhưng đồng thời cũng là bốn quyết định có ảnh hưởng lên đời sống của dân tộc Việt Nam, đó là:

1. Sáng tác hai tác phẩm văn xuôi đầu tay Nho Phong và Người Quay Tơ khi chưa đầy 20 tuổi năm 1926.

2. Chấp nhận làm Tổng Trưởng Ngoại Giao trong Chánh Phủ Liên Hiệp để cầm đầu phái đoàn đi dự Hội Nghị Đà Lạt thảo luận với Pháp năm 1946.

3. Bỏ không đi dự hội nghị Fontainebleau mà qua Trùng Khánh ẩn náu những năm 1946-50.

4. Tự tử, từ chối không để cho nhà cầm quyền năm 1963 xử mà để cho lịch sử xử.

*

Năm 1926 Nhất Linh lúc đó là một thanh niên còn rất trẻ, cho ra đời quyển Nho Phong viết trong hai năm trước 1924-1925, lúc mới 18, 19 tuổi. Và năm sau ông cho in tập truyện Người Quay Tơ viết năm 1926. Ta chắc chắn rằng đây là hai công trình văn nghệ đầu tay của Nguyễn Tường Tam, người thanh niên mới chập chững vào đời và mới bước vào chuyện viết lách.

Hai tác phẩm này có phần số đặc biệt của nó.

Rất ít người nói về chúng, họ thường chỉ nói về những quyển của cùng tác giả nhưng gây tiếng vang lúc xuất hiện như Đoạn Tuyệt ¹, Đôi Bạn, Lạnh Lùng... Nhà viết văn học sử thời danh là Dương Quảng Hàm ² không nói gì đến Nho Phong và Người Quay Tơ, Giáo Sư Thạch Trung Giả ³ cũng chỉ nói về Đoạn Tuyệt thôi. Trước năm 1975 Vũ Ngọc Phan ⁴ và Phạm Thế Ngũ có nhắc đến hai tác phẩm này, đồng ý với nhau là cổ lỗ, văn phong xưa... Sau 1975, ở Sài gòn, Từ Điển Văn Học và bộ sách Văn Học Việt Nam do nhiều ngươi viết của nhóm Phan Cự Đệ cũng có nhắc đến Người Quay Tơ và Nho Phong. Mỗi người/nhóm có cái nhìn riêng nhưng tựu trung cũng gần giống nhau. Để khỏi dài dòng và gây rối rắm cho người đọc/nghe chúng tôi xin không đơn cử những sách và bài viết của những học giả khác cũng là tiếng nói khá có uy tín nhu: Thanh Lãng, Nguyễn Văn Trung, Phạm Văn Diêu, Hà Như Chi, Lữ Hồ, Lê Hữu Mục...

Tổng quan ta có thể xác định rằng:

Đây là hai tác phẩm tuy là khởi đầu văn nghiệp của một tác giả, về hình thức thì nhỏ nhoi, như nhiều người nhận định, về văn phong thì thuộc thế hệ văn chương cổ điển vì ảnh hưởng của thời gian xuất hiện, nhứt là Nho Phong, nhưng kết quả của chúng rất to lớn... Nhất Linh để từ căn bản đó suy nghĩ thêm về những ý tưởng mới lóe ra và cải tiến cách viết lách của mình sau nầy từ đó tạo nên một giai đoạn văn học lớn cho tiểu thuyết VN trưóc thế chiến đó là thế hệ 1913- 1932 hay là thế hệ của Tự Lực Văn Đoàn.

NHO PHONG ⁵

Hình như đây là tác phẩm duy nhứt của nhà văn Nhất Linh được ký tên thiệt: Nguyễn Tường Tam. Ký tên thiệt vì lúc đó có thể là ông chưa quyết định chắc nịch sẽ đi theo luôn con đường văn nghệ bằng sáng tác. Nó như là tác phẩm được phóng ra bởi một người thanh niên mới bước vào đời thấy mình cần viết cái gì đó theo cách nhìn của mình nói về cuộc đời nầy. Nó thể hiện cái ưu tư và ước vọng của người muốn nói lên điều minh suy nghĩ và trình bày nó với đời. Tôi chắc chắn rằng yếu tố làm văn chương ít hơn yếu tố bày tỏ tư tưởng trong tác phẩm này. Cái hay là Nhất Linh tuy vậy đã chọn con đường viết truyện dài bằng văn xuôi, và viết rất mới ở nhiều điểm, trong khi ông còn có nhiều khả năng khác như hội họa, viết nghiên cứu văn chương và nhứt là sinh hoạt đảng phái như ta thấy sau này...

Nguyễn Tường Tam in sách năm 1926 trong khi trước đó độ chừng 10 năm thôi ở trong Nam, Hồ Biểu Chánh viết quyển U Tình Lục cũng ký tên thiệt là Hồ Văn Trung, một quyển tiểu thuyết hoàn toàn chịu ảnh hưởng những nhà văn viết bằng chữ Nôm của thế kỷ trước, một ảnh thương quá đậm về mặt hình thức. Đó là thể truyện thơ lục bát.

U Tình Lục và Nho Phong đều nói đến cuộc đời của một người con gái, do tình yêu mà chịu đựng những khó khăn sâu đậm trong đời. Nguyễn Tường Tam viết bằng văn xuôi nhưng ít tình tiết, trong khi Hồ Văn Trung viết bằng văn vần 1ại đưa ra nhiêu chi tiết nhỏ nhặt trong tác phẩm của mình.

Nho Phong dễ đọc dễ hiễu hơn, dĩ nhiên, người đọc cũng dễ thấy tâm tình và thái độ của nhân vật, U Tình Lục tuy tác gỉả sử dụng thuần nhuyễn những nhóm chữ chịu ảnh hưởng của Trung Hoa nhưng người đọc vẫn khó khăn lắm mới thấy rõ những gì mà nhân vật suy nghĩ. Về sau, gần như đống thời với Nho phong của Nguyễn Tường Tam, Hồ Biểu Chánh viết Ai Làm Được. Tác phẩm này về phương diện văn phong và cách tạo truyện mới hơn Nho Phong rất nhiều nên được chào đón nồng nhiệt ở trong Nam... nhưng đó là chuyện khác.

Do vậy sự lựa chọn thể văn xuôi của Nguyễn Tường Tam là sự lựa chọn sáng suốt, điều đó rất quan trọng đối với văn nghiệp của ông cũng như đối với sự lớn mạnh của văn học Việt Nam thế hệ 1913-1932.

Dĩ nhiên con đường viết bằng văn xuôi sau năm 1920 không phải là sáng kiến đầu tiên của Nguyễn Tường Tam, nhiều người trước đã vạch rồi, nhưng sự đi theo sáng suốt và với tinh thần cải tiến cũng cần được ghi nhận, chúng ta hãy tưởng tượng Nguyễn Tường Tam mà viết truyện dài bằng thơ như Phan Chu Trinh viết Giai Nhân Kỳ Ngộ Diễn Ca (1915-1917) thì sau này chắc chắn ta không có phong trào đổi mới văn chương và đổi mới sáng tác của nhóm Tự Lực Văn Đoàn. Và văn học Việt Nam thiệt thòi biết là bao nhiêu!

Đó là một giả sử thôi nhưng chắc chắn rằng hậu quả sẽ như vậy nếu có...

Nho Phong nói về cuộc đời của Lê Nương, một phụ nữ gia giáo con một ông phủ hồi hưu nhưng nghèo khó và cô thế. Cạnh bên nhà ông phủ có thư sinh tên Dương Văn. Dương Văn nhận thấy Lê Nương đẹp đẽ, đảm đang và thùy mỵ nên đem lòng yêu mến và được đáp lại. Trước khi qua đời, cha Lê nương kêu mẹ của Dương Văn tới ủy thác cô con gái cho bà, mong bà cưới Lê Nương cho con bà. Sau khi cha mất, Lê Nương phải về ở với người chú keo kiệt không mấy thương cháu, ông chú nầy quyết tâm gả cháu gái cho một thanh niên nhà giàu mà Lê Nương không yêu, bị cháu quyết liệt tư chối, người chú cuối cùng phải bỏ cuộc.

Sau nhiều gian truân, Lê Nương và Dương Văn được lấy nhau. Nỗi khổ bắt đầu từ đây vì nhà nghèo, thiếu nợ do những đám ma chay, chỉ có mỗi người vợ lo buôn bán nhỏ, người chồng hàn sĩ chỉ dài lưng tốn vải, không phù hợp với thực tế của cuộc sống nên gia đình càng ngày càng nghèo khổ trong thời gian Dương Văn thi 10 năm không đậu. Người vợ tần tảo quá sức, lao tâm cực trí nên bệnh nặng, khi bà gần kiệt lực thi được tin chồng thi đậu thủ khoa...

Chuyện chấm dứt ở đây. Tác giả không nói rõ Lê Nương thoát khỏi cơn bịnh hay không. Nàng sống hay chết sau đó. Nhưng điều quan trọng không nằm ở chỗ kết thúc, nằm ở những chỗ khác mà tác giả muôn gởi gắm...

vì là con người của Nho phong nên Dương Văn thương nhớ thích muốn cô bạn gái láng giềng theo phong cách thiệt là "Nho phong", anh thấy bóng hoa thấp thoáng, dáng liễu thanh tân (trg 8), để mơ mộng chớ không thấy những gì lồ lộ, rõ ràng, ngộp mắt, để rồi tìm cách qua nhà nhiều lần... nhưng cũng chẳng dám liếc mắt đưa tình gì, cũng chẳng dám "lần khân" như Kim Trọng để bị người tình quở bằng cách kê tủ đứng: ... trên bộc trong dâu/ thì con người ấy ai cầu làm chi mà chỉ giả bộ hỏi sách, làm bài với cụ cựu phủ. Nàng thi e lệ chiều thu dễ khiến nét thu ngại ngùng (trg 1l). Tóm lại: Tình yêu hai người trẻ này trong vòng lễ giáo và tương kính của con người Nho phong.

Trong khi ở Miền Nam, ca dao tuy diễn tả sự thương nhớ cách khác những tình cảm và thái độ không khác, cũng muốn thấy mặt, mong mỏi được đến gần nhưng khớp trước đối tượng, cái tâm lý của người mới lớn:

Anh thả ghe câu lên xuống mấy lần

Thương em đứt ruột nhưng đến gần lại run.

Nho Phong, như tựa đề là tính cách Nho phong của những nhân vật chánh trong truyện:

- Ông Phủ về hưu nghèo nàn vì suốt đời làm quan cai trị dân với tình thương dân và lòng tự trọng của mình.

- Bà Huấn, mẹ của Dương Văn, là người đàn bà nhân từ, tự trọng giúp người khi thấy họ khổ dầu mình chẳng dư dả gì.

- Cặp trai tài gái sắc Dương Văn và Lê Nương, tình yêu tràn đầy nhưng chưa bao giờ đi ra ngoài lễ giáo. (So sánh với cặp nhân tình trong U Tình Lục thì khác xa, nàng có bầu vi ăn cơm trước kẻng.)

- Cuộc đời sau này của họ khi đã thành vợ chồng cũng thế, cuộc đời người vợ là chăm chỉ làm ăn để nuôi chồng con, nuôi cháu, cuộc đời người chồng là chỉ đèn sách, dạy học, sống đời lương thiện chỉ mong thoải cảnh khổ bằng việc đỗ đạt..

Ta không thấy lời oán trách nào về trời về người, về xã hội của cặp vợ chồng này dầu lâm vào cảnh nghèo mạt đến tận cùng, khổ sở đến hết mức vì nhà có tang mà hết cả tiền, chỗ vay lại không phải dễ... những điều xé lòng như gặp bà con giàu khinh khi, gặp người có tiền bạc vu oan giá họa...

Những nội dung và thái độ con người như nói trên không mới, cũng là thoát thai từ quan niệm Nho giáo và chịu ảnh hưởng từ những gì tác giả học hỏi được từ sự giáo dục của nước ta cuối thề kỷ 19 đầu thế kỷ 20.

Có thể rằng Nguyễn Tường Tam nhận chân rằng những điều đó ông đã diễn tả lờ mờ nên ông đã chuyển cách viết sang thể mạnh dạng hơn, điều đó thể hiện trong tác phẩm Người Quay Tơ.

NGƯỜI QUAY TƠ ⁶

Cùng một số phận hẩm hiu ít được nói tới nhưng tác phẩm này có cái may mắn riêng. Nhà xuất bản Ngày Nay của Nhất Linh sau năm 1954 có bản in trước đó của nhà Nghiêm Hàm ấn quán Hà Nội năm 1927 nên đã in lại ở Sài Gòn. Chúng tôi không có bản in đầu tiên này, nên không biết được bản in mới ở Sài Gòn có sửa đổi văn chương chữ nghĩa của bản cũ hay không. Điều nhận xét đầu tiên với tính cách người đọc là văn phong ở đây rất mới, chữ dùng đã không còn rất đặc trưng của miền Bắc nữa, đã chuẩn hơn nhiều. Chúng tôi xin chỉ chú ý đến ý tưởng và bỏ qua chuyện câu văn cùng là chữ dùng trong quyển này.

Người Quay Tơ là một tập truyện ngắn đa dạng:

1. Người quay tơ. 2. Nô lệ. 3. Chiến tranh. 4. Giấc mộng Từ Lâm. 5. Sư Bác chùa Kênh. 6. Làm Gì Mà Băn Khoăn thế 7. Vuông Vải Trắng... (các truyện khác hoặc là dịch truyện xưa hoặc dịch truyện ngoại quốc, không cần để ý.) Đây là một tập truyện ngắn, mỗi truyện dài trên dưới 10 trang phù hợp với cách viết truyện ngắn sau này của Nhất Linh: Mỗi truyện mang một ý nghĩa hàm chứa mà tác giả khéo léo diễn tả cụ thể một vài hoạt cảnh nhưng ta vẫn thấy được nội dung trừu tượng của truyện. Tổng quan trong này mang nhiều điều tác giả muốn nói:

- Tuy là người tu hành nhưng chưa chắc đã hết lòng trần tục. Tiền tài vẫn là điều hấp dẫn. Khi có tiền rồi người ta sa đà vô đó và đi tới mục tiêu khác nữa hầu tìm danh vọng như chánh trị chẳng hạn. (Sư Bác Chùa Kênh.)

Người khôn lanh và biết lợi dụng thế lực rồi sẽ đè đầu đè cổ kẻ cô thế thiếu những thủ đoạn. Cuối cùng kẻ giảo quyệt lên làm chủ, người hiền từ, tính toán đơn giản, tin người... sẽ làm tôi mọi cho lớp người khôn lanh nói trên. (Nô Lệ.)

- Truyện hay nứt có thể là Giấc Mộng Từ Lâm. (Xin qui bạn tìm đọc bản văn để thưởng thức cái hay của nó.)

Mỗi truyện là một đề tài là một vấn đề xã hội cần phải thủ tiêu hay ít nhất là cải cách.

Điều đặc biệt là tác phẩm này in sau quyển Nho Phong chỉ vỏn vẹn một năm thôi nhưng văn phong đã khác xa: rõ ràng, không sáo mòn với từ ngữ cũ, câu cú xưa không còn vết tích, nếu trích một đoạn nào đó đưa cho người chưa đọc qua bao giờ thì họ dễ dàng nói đó là văn mới sau ngày đất nước bị chia hai ⁷.

Vũ Ngọc Phan nhận định:

Nho Phong, là một truyện cổ bình thường, có tính cách trung hậu như hàng trăm truyện cổ nước ta. Cách hành văn của Nguyễn Tường Tam... còn cổ lỗ. Ông còn đẽo gọt câu văn cho thật kêu, cho thật du dương và dùng rất nhiều chữ sáo.

Hãy xem ông viết:

Lê Nương năm ấy tuổi mới trăng tròn (trg 1). Như bông hoa thấp thoáng, dáng liễu thanh tân, làm cho chàng cũng phen man mác trong lòng (trg 8). Những lúc ấy thì tơ tầm bối rối (trg 11). Thấy vườn bên kia bóng đèn thấp thoáng mà chiều xuân dễ khiến nét thu ngại ngùng (trgg 12). Tóc nàng không năng trải trông bối rối như mây thu (trg 13). Đôi mắt gặp nhau, làn thu ba như nhuộm vẻ sầu (trg 14). Nếu cụ thấy cảnh song trăng quạnh quẽ, vách mưa rã rờí... (trg 32). Lúc đi là hàn nho, lúc về biết đâu không ông Cống ông Nghè chi đài các (trg 120)... ⁸

Phạm Thế Ngũ nói không khác gì hơn:

Nho Phong là câu chuyện ái tình lý tưởng theo kiểu truyện Nôm xưa... Nguyễn Tường Tan còn chịu ảnh hưởng đậm đà của Nho giáo, Nho phong... Tư tưởng trung hiếu tiết nghĩa, sự rung động của tâm hồn trước những vẻ đẹp tưởng như bất biến của đạo Nho... Về kỹ thuật: giảng giải dài dòng về thế sự nhân tình, kết luận bằng nhận xét luân lý cho rõ rệt trước khi chấm dứt. Câu văn gọt dũa, uốn nắn, lấy sáo làm đẹp, cái sáo của văn Kiều... (448-449). ⁹

Vũ Ngọc Phan sau khi phê bình đã biện luận rất thuyết phục về sự kiện cổ lỗ này:

1. Lối tiểu thuyết của nước ta trong thời kỳ phôi thai ¹⁰.

2. Tiểu thuyết đầu tay của văn sĩ trong thời thanh niên.

Vũ Ngọc Phan nói đúng, chính người thanh niên đó tiến bộ trong những tác phẩm sau đó và nhứt là đã tạo sự tiến bộ trong lối viết tiểu thuyết của nước ta sau đó nhờ công của ông trong việc thành lập và điều khiển một văn đoàn.

Vấn đề quan trọng là tuy nhận rằng hai tác phẩm trên xưa nhưng Vũ Ngọc Phan cũng như Phạm Thế Ngũ đều đồng ý rằng tiểu thuyết của Nhất Linh tiến hóa:

Đọc Nhất Linh từ trước đến nay người ta thấy tiểu thuyết của ông tiến hóa rất mau. Từ cái lối còn cổ lỗ như Nho phong, tiểu thuyết của ông đi vào loại tình cảm, rồi đi thẳng vào lối tiểu thuyết luận đề là một lối rất mới ở nước ta ¹¹.

Đúng. Có một sụ tiến hóa theo tôi không chỉ có ích lợi cho văn nghiệp của ông để thành một nhà văn có thế giá trong một giai đoạn văn học nào đó mà sự tiến hóa đó làm đà cho sự tiến tới của văn chương Việt Nam vì nó là con tàu kéo theo những cách viết trực diện với đời sống của con người trong xã hội đương thời của những nhà văn thời Tự Lực Văn Đoàn và ngay cả những nhà văn thời sau đó nữa.

Trên mặt văn học con dường 10 năm của truyện dài VN như vậy là được bước bằng đôi hia thần thoại. Nó bỏ hình thức thơ lục bát để bước sang thể văn xuôi. Dĩ nhiên còn vướng víu những hình thức của râu ria cũ, người ta gọi là cổ lỗ, nhưng rồi sẽ được trau tria dần dần sau nầy, nhóm có công lớn là nhóm Tự Lực Văn Đoàn mà Nguyễn Tường Tam là người chủ soái... Để ý rằng sau đó không còn truyện dài bằng thơ có giá trị xuất hiện nữa, nếu có chăng thì là những tập thơ mỏng bình dân của những người viết vì những thôi thúc tài chánh hơn là theo tiếng gọi của văn chương và tư tưởng ¹².

Nho Phong và Người Quay Tơ có thể không quan trọng về mặt văn chương ¹³ nhưng mặt văn học là bước tiến vĩ đại của người chủ soái Tự Lực Văn Đoàn, bước tiến dài từ người viết truyện Nguyễn Tường Tam sang thành nhà văn Nhất Linh.

Hơn nửa thế kỷ qua từ ngày tôi đọc Nho Phong khi ghi tên theo học chứng chỉ mới mở lần đầu tiên ở trường Đại Học Văn Khoa Sài Gòn năm 1961-1962 là Văn Chương Quốc Âm, cái cảm giác phải đọc cho hết quyển sách để biết coi Dương Văn thi đậu hay không và Lê Nương có qua khỏi cơn bịnh ngặt nghèo đối đầu với thần chết hay không khi đọc lại lần này vẫn có.

Độc giả chỉ được trả lời có một: thi đậu, còn câu hỏi sau cũng còn là một bí ẩn.

Cái bí ẩn đó là tài năng của người viết truyện Nguyễn Tường Tam. Sự tạo bí ẩn cùng với những yếu tố khác sau nàyy là hạt giống gieo thành nhà văn kỳ tài Nhất Linh về nhiều phương diện, chẳng hạn như người đọc Đoạn Tuyệt nóng lòng theo dõi coi kết cuộc vụ án Loan giết chồng ngã ngủ ra sao, đời cô loan sau đó như thế nào. Sự nóng lòng của độc giả khi cầm quyển truyện theo các nhà phê bình Tây phương là sự thành công của nhà văn...

Nhà văn thường được người đọc cảm thấy tương lai văn nghiệp ngay trong tác phẩm đầu đời. Đọc xong, buông tác phẩm xuống phần nhiều họ sẽ nói, và nói rất đúng: Ông này tiến xa trên đường nghệ thuật nếu viết tiếp, hay ông này dầu viết thêm cả chục, cả trăm quyển nữa, theo đòi việc viết lách 3, 4 chục năm nữa thì cũng thế thôi. Có lượng mà không có phẩm, sau cùng, cái hình bóng rất nhỏ sẽ chìm vào trong đám đông, có mặt để cho người ta quên. Tôi không muốn nói ai nhưng hầu hết những cây viết trong Nam cuối thập niên 50 ở vào trường hợp nầy.

So sánh với tiểu thuyết Ai Làm Được của Hồ Biểu Chánh cùng thời kỳ thì thấy Hồ Biểu Chánh sức sáng tác mạnh hơn nhiều, chi tiết trong truyện thi nhiều và chính xác, văn thì rõ ràng và sáng sủa hơn.

Nhưng trong lịch sử văn học Việt Nam Nhất Linh nổi hơn nhiều do tác phẩm của ông thay đổi đột biến về mặt câu văn cũng như gắn bó trực tiếp đến những vẩn đề trọng đại của xã hội đương thời, Hồ Biểu Chánh không được ưu điểm đó, văn ông không tiến bộ nhiều theo thời gian, nội dung tác phẩm cũng tương tự nhau tuy rằng bước khởi đầu của Hồ Văn Trung hơn hẳn bước khởi đầu của Nguyễn Tường Tam.

Giải thích về tư thống tiến bộ hé thấy đây đó trong tác phẩm Người Quay Tơ, nhóm viết Văn Học Việt Nam 1900-1945, bài của Phan Cự Đệ xa gần muốn đem công này gán cho nhóm tổ chức các phong trào sinh viên học sinh vào thời tác phẩm xuất hiện:

Phong trào yêu nước sôi sục trong trí thức, học sinh sinh viên vào những năm 1925-1926 chắc chắn đã có ảnh hưởng đến Nhất Linh. Tập truyện Người Quay Tơ (Nghiêm Hàm ấn quán 1927) bộc lộ một tinh thần dân tộc và thái độ phê phán gay gắt đối với chế độ thực dân phong kiến... (trg 538)

Tôi cho rằng tin tức về những phong trào đó không thoái ra khỏi vùng nó xuất hiện. Báo chí thông tin không thể sớm đem đến những tin chánh trị có hại cho chế độ cai trị đến người đọc. Và mọi sự liên hệ về tư tưởng trong Người Quay Tơ với phong trào này nọ thời đó ở ngoài xã hội đều không có cơ sở, không thể tin được.

Gần đây một quyển tự điển văn học đồ sộ, mà trong sự hình thành đã có những tranh luận gay go về những tác giả nào, tác giả nào... của Việt Nam được đưa vào tự điển, đã viết:

Những sáng tác đầu của Nhất Linh, trước 1930 (Nho Phong 1925) (Người Quay Tơ 1927) chưa có gì đặc sắc, nghệ thuật còn cổ như những sáng tác khác thời ấy. (trang l255) ¹⁴

Nói như vậy để họ nói về những tác phẩm có giá trị nghệ thuật của Nhất Linh sau 1930, nhưng cũng vì vậy họ đã không thấy được những tư tưởng tiến bộ tập lấp lánh trong hai quyển đầu đời văn của tác giả. Chính những tư tưởng đó sau này phát triển thành những điều mà chúng ta gọi là luận đề để thay đổi những hủ tục của thời đại.

Sao không nói đến phần tư tưởng, nhứt là những tư tưởng mở đường cho thấy những khuyết điểm của xã hội thời đó?

Người ta nói: Khoảng cách giữa ý tưởng và thục hiện ý tưởng đó thành một điều cụ thể rực rỡ là hành động, nhà văn trẻ Nguyễn Tường Tam thực hiện nhũng ước mơ của mình (trong Nho Phong và Người Quay Tơ) để thành Nhất Linh của Đoạn Tuyệt, Lạnh Lùng, Đôi Bạn, Bướm Trắng... Sự thực hành đó là việc điều hành tờ Phong Hóa, tờ Ngày Nay với các bạn văn trong nhóm Tự Lực Văn Đoàn. ¹⁵

Hỏi tại sao Nhất Linh thành công trong việc tạo nên một phong trào văn nghệ Tự Lực Văn Đoàn trong khi Hồ Biểu Chánh mặc dầu khởi đầu sự nghiệp khá hơn đã không làm được, tôi xin trả lời giản dị rằng Nhất Linh đã có được một nhóm văn hữu chí cốt và nhất là ông được đi Tây để mở mắt ra nhìn bộ mặt văn nghệ ở Tây Phương và cách làm việc sao cho thành công.

Dĩ nhiên điều căn bản nhất: Cũng cần có chút gì đó gọi là thiên tài và hoàn cảnh thuận tiện...

Nguyễn Văn Sâm

Văn Hóa Việt Nam số 67 (Mùa Đông, 2014)

1. Xin xem để thấy những tiếng vang về Đoạn Tuyệt trong Thanh Lãng, 13 năm Tranh Luận Văn Học, nhà xuất bản Văn học, Sàigòn, 1995.

2. Dương Quảng Hàm, Việt Nam Văn Học Sử Yếu, bản in lần thứ mười 1968 của Trung Tâm Học Liệu, VNCH, bản in lại nguyên văn của nhà xuất bản Đại Nam, CA, Hoa Kỳ, không đề năm.

3. Thạch Trung Giả, Văn Học Phân Tích Toàn Thư, Lá Bối, Sàigòn, 1973, quyển sách này, vốn là một giảng khoa ở Viện Đại Học Vạn Hạnh vài năm trước đó nên không thể đi vào chi tiết hết các tác giả và tác phẩm quan trọng nhưng khi nói đến Nhất Linh, Giáo Sư Thạch Trung Giả chỉ nói đến Đoạn Tuyệt mà không có một lời nào về hai tác phẩm chúng ta đương bàn.

4. Vũ Ngọc Phan, Nhà Văn Hiện Đại, bản in lần đầu, Hà Nội 1942, in lần thứ ba, Sàigôn 1960.

5. Để ý rằng trước đó không lâu, trong Nam tháng Oct, 1921 ông Lê Hoằng Mưu cho in quyển Hoạn Thơ Bắt Thúy Kiều bằng thể thơ thất ngôn trường thiên, không tác phẩm nào có thể cổ điển hơn:

Người huyện tích Châu Thường quê ngụ, Thúc Kỳ Tâm dòng dõi thư hương, Rèn bút nghiên đúng bực văn chưong, Tra lý lịch đáng guơng đức hạnh, Lắm sở ruộng cò bay thẳng cánh, Nhiều miếng vườn chó chạy ngay đuôi, Phận sắc cầm đã đặng an vui, Cung ái nữ con quan lại Bộ...

6. Và sau này viết có hệ thống hơn chú trọng đến điều mà ông cho là quan trọng hơn nữa vì trực tiếp và nhất là cụ thế như điều viết trong Đoạn Tuyệt và Lạnh Lùng...

7. Tôi không có bản in đầu tiên của nhà in Nghiêm Hàm ở Hànội mà chỉ có bản in của nhà xuất bản Đời Nay năm 1960 nên không thể xác quyết bản in ở Sàigòn co chỉnh sửa hay không và nếu có thì đổi đến mực nào. Trong khi chờ đợi gtải quyết bởi một người nào đó có bản in lần đầu thì ta coi như không có sủa hoặc nếu có thì cũng không quan trọng vì sửa một số từ Bắc rặc (như đã dùng trong Nho Phong) sang từ thông dụng hơn thời thập niên 60 của thế kỷ trước, chớ không sửa chữa câu văn.

Viết thêm sau khi diễn thuyết xong: Một thính giả nói riêng với diễn giả: Chắc chắn là có sửa ít nhứt là từ, vì tôi thấy nhiều quyển của nhà Đời Nay có ghi câu: Tái bản có sửa chữa.

8. Như trên, trang 900.

9. Phạm Thế Ngũ. Việt Nam Văn Học Giản Ước tân biên. Quốc Học Tùng Thư, Saigon, 1961-1963.

10. Mới đây, năm 2009, Đại Học tỉnh Thái Nguyên có cho trình luận văn Thạc Sĩ Ngữ Văn của sinh viên Lê Thị Quỳnh: Ngôn ngữ nghệ thuật của Nhất Linh trong các sáng tác trước năm 1945. Câu quan trọng nhứt trong luận văn này là: Hai tác phẩm đầu tay của Nguyễn Tường Tam... có ảnh hưởng truyện Kiều nói riêng và văn học cổ điển nói chung rất rõ. Đó là tư tưởng đạo nghĩa phu phụ, lối kể truyện của văn xuôi trung đại, câu văn đang đối du dương. (trang 30) chẳng qua là cách diễn tả khác câu nói của Vũ Ngọc Phan.

Cũng qua những chi tiết trong luận văn này ta thấy gần đây ở Việt Nam, Nhất Linh đã được rất nhiều luận văn thạc sĩ dùng làm đề tài, mỗi đề tài nghiên cứu về một vấn đề nho nhỏ. Tự Lực Văn Đoàn sau một thời gian dài bị cho ngủ yên ở Miền Bắc gần đây như đã thức dậy sau giấc đông miên, trở về vị trí quan trọng của nó trong nền văn học cả nước.

11. Vũ Ngọc Phan. Nhà Văn Hiện Đại. Saigon: Thăng Long 1942, trang 907.

12. Bộ thơ trường thiên lục bát của mấy nhà xuất bản Phạm Văn Thình, Phạm Đình Khương, Thuận Hoà ở Chợ lớn kéo dài mấy chục năm với gần 200 quyển nhưng không có quyển nào so sánh được với U Tình Lục vì nhiều lẽ mà lẽ quan trọng nhất là đề tài: lấy trong tác phẩm Trung quốc, rút ra từ Truyện Tàu, kể lại một truyện cổ tích, sự sáng tác đặc biệt từ tâm tư của tác giả như U Tình Lục không có. Bởi vậy bộ thơ này chỉ có tính cách mua vui nhất thời cho người bình dân mà không có giá trị khi ta nhìn vấn đề trên mặt văn hóa cửa người Việt.

13. Những khuyết điểm có thề kể cụ thể: a. những chữ xưa: Đã nhớn, phương giời lẽo đẽo, tính kiệt, dau cháo, nói truyện xuốt ngày, vài dương quần áo, văn thơ sao nhãng, con giai tóc nàng không năng trải, nhời con nói, túp danh bên cạnh, nàng sinh đẹp quá, bóp chán có giáng ngượng, cái trõng, dút dát, trấn song, nó trở đi cúng rỗ tổ tiên, cau dầu, mặt sanh sao, bỏ soãi ra, sé ruột sé gan, lấy làm rễ chịu, trân giời tối đen, sướng danh, có sức mà trống lại được, xút kém, tróng mạnh, chôn rau cắt dốn, chôi chẩy. b. những nhóm chữ xưa: Tuổi mới trăng tròn, bắc bực làm cao, làn thu ba như nhuộm vẻ sầu, nét hoa ủ dũ... c. những giọng nói của người viết truyện nói với ta để giải thích nầy nọ: tuổi thiếu niên như thế, há có riêng ai; ôi con người ta chỉ vì miếng ăn mà cùng khổ đến thế ư?

14. Từ Điển Văn Học, Bộ mới, Nhà xuất bản Thế Giới, Saigòn 2003, mục từ Nhất Linh, người chấp bút Nguyễn Hoàng Khung.

15. Nhiều người có kinh nghiệm về viết văn, có ý muốn kết họp với bạn văn để viết lách về một đề tài lớn nhưng kết quả thường không được như ý vì nhà văn thường làm việc độc lập và nhất là mỗi người mỗi ý về kỹ thuật cũng như điều muốn đưa vào trong tác phẩm của mình. Nhất Linh làm người lãnh đạo Tự Lực Văn Đoàn phải công nhận là người đáng khâm phục.